A que ora impera,

Do Brabante, se apressa a ter cautela,

Se não, da grei maldita a estância a espera.

Come libero fui da tutte quante

quell’ombre che pregar pur ch’altri prieghi,

sì che s’avacci lor divenir sante,

Quando enfim, pude me esquivar àquela

Turba, que preces sôfrega pedia

Para a entrada apressar na mansão bela,

io cominciai: “El par che tu mi nieghi,

o luce mia, espresso in alcun testo

che decreto del cielo orazion pieghi;

— “Em texto expresso” — eu disse — “ó douto Guia,

Do teu livro afirmaste que a vontade

Do céu por orações não se movia.

e questa gente prega pur di questo:

sarebbe dunque loro speme vana,

o non m’è ’l detto tuo ben manifesto?”.

“Mas pede-as essa grei com ansiedade:

Seria acaso vã sua esperança?

Ou compreender não pude essa verdade?” —

Ed elli a me: “La mia scrittura è piana;

e la speranza di costor non falla,

se ben si guarda con la mente sana;

— “Seu sentido a tua mente” — disse — “alcança;

Por vã essa esperança não falece;

Quanto é certa a razão nô-lo afiança:

ché cima di giudicio non s’avvalla

perché foco d’amor compia in un punto

ciò che de’ sodisfar chi qui s’astalla;

“A Justiça do céu não desfalece,

Porque flama de amor num só momento

O devedor redime, que padece.

e là dov’io fermai cotesto punto,

non s’ammendava, per pregar, difetto,

perché ’l priego da Dio era disgiunto.

“Lá onde expus aquele pensamento

Não podia oração solver pecado,

Pois distante de Deus estava o intento.

Veramente a così alto sospetto

non ti fermar, se quella nol ti dice

che lume fia tra ’l vero e lo ’ntelletto.

“Porém neste problema sublimado

À mente por que há suma ciência

Te será puro lume revelado.

Non so se ’ntendi: io dico di Beatrice;

tu la vedrai di sopra, in su la vetta

di questo monte, ridere e felice”.

“Por quem? Por Beatriz. A continência

Feliz ridente lhe verás, ao viso

Quando houveres subido da eminência.” —

E io: “Segnore, andiamo a maggior fretta,

ché già non m’affatico come dianzi,

e vedi omai che ’l poggio l’ombra getta”.

Tornei: — “Andar mais presto ora é preciso;

Como de antes, não sinto mor fadiga,

E da montanha a sombra já diviso.” —

“Noi anderem con questo giorno innanzi”,

rispuose, “quanto più potremo omai;

ma ’l fatto è d’altra forma che non stanzi.

— “Como podemos, é mister prossiga

O passo, enquanto o dia não se finda;

Mas te engana o desejo que te instiga.

Prima che sie là sù, tornar vedrai

colui che già si cuopre de la costa,

sì che ’ suoi raggi tu romper non fai.

“Antes do cimo aguardarás a vinda

Desse astro oculto agora pela encosta;

Não refranges os raios seus ainda.

Ma vedi là un’anima che, posta

sola soletta, inverso noi riguarda:

quella ne ’nsegnerà la via più tosta”.

“Aquela sombra vê, de parte posta,

Que, em soledade, atenta nos esguarda:

A vereda dirá melhor disposta.” —

Venimmo a lei: o anima lombarda,

come ti stavi altera e disdegnosa

e nel mover de li occhi onesta e tarda!

Chegamo-nos. Ó nobre alma lombarda,

Como estavas altiva e desdenhosa.

Dos olhos no meneio grave e tarda!

Ella non ci dicëa alcuna cosa,

ma lasciavane gir, solo sguardando

a guisa di leon quando si posa.

Ela em nós encarou silenciosa,

Mas deixava-nos vir, nos observando,

Qual leão no repouso, majestosa.

Pur Virgilio si trasse a lei, pregando

che ne mostrasse la miglior salita;

e quella non rispuose al suo dimando,

Virgílio apropinquou-se, lhe rogando

Nos mostrasse a mais cômoda subida:

Respondeu-lhe, somente perguntando

ma di nostro paese e de la vita

ci ’nchiese; e ’l dolce duca incominciava

“Mantüa ...”, e l’ombra, tutta in sé romita,

Qual fora a pátria nossa e a nossa vida.

A falar o meu Guia começava:

“Em Mântua...” quando a sombra, comovida,

surse ver’ lui del loco ove pria stava,

dicendo: “O Mantoano, io son Sordello

de la tua terra!”; e l’un l’altro abbracciava.

A ele se enviou donde se achava,

“Sordello sou” — dizendo — “em Mântua amada

Nasci também.” — E amplexo os estreitava.

Ahi serva Italia, di dolore ostello,

nave sanza nocchiere in gran tempesta,

non donna di provincie, ma bordello!

Ah! serva Itália, da aflição morada!

Nau sem piloto em pego tormentoso!

Rainha outrora em lupanar tornada!

Quell’anima gentil fu così presta,

sol per lo dolce suon de la sua terra,

di fare al cittadin suo quivi festa;

Esse espírito nobre e deleitoso

Nome escutando só da doce terra,

Logo o patrício acolhe carinhoso:

e ora in te non stanno sanza guerra

li vivi tuoi, e l’un l’altro si rode

di quei ch’un muro e una fossa serra.

Os vivos raivam no teu solo em guerra;

Se encarniça um no outro ferozmente

Os que um só muro, uma só cava encerra.

Cerca, misera, intorno da le prode

le tue marine, e poi ti guarda in seno,

s’alcuna parte in te di pace gode.

Busca, ó mísera Itália, diligente

No mantimo teu, busca em teu seio:

Onde acha paz a tua infausta gente?

Che val perché ti racconciasse il freno

Iustinïano, se la sella è vòta?

Sanz’esso fora la vergogna meno.

Justiniano em vão te ajeitar veio

A brida; a sela fica abandonada:

Maior vergonha te há causado o freio.

Ahi gente che dovresti esser devota,

e lasciar seder Cesare in la sella,

se bene intendi ciò che Dio ti nota,

Ah! Cúria! Aos teus deveres dedicada

Deixar-te cumpre a César todo o mundo,

Como a lei quer por Cristo decretada!

guarda come esta fiera è fatta fella

per non esser corretta da li sproni,

poi che ponesti mano a la predella.

Vê como, aos maus instintos se entregando

Ira-se a fera por faltar-lhe espora,

Depois que inábil mão stá governando.

O Alberto tedesco ch’abbandoni

costei ch’è fatta indomita e selvaggia,

e dovresti inforcar li suoi arcioni,

Alberto de Germânia! Atente agora

Que é tornada indômita e bravia:

Cavalgado a deveras ter outrora!

giusto giudicio da le stelle caggia

sovra ’l tuo sangue, e sia novo e aperto,

tal che ’l tuo successor temenza n’aggia!

Do céu justo castigo deveria

Os teus ferir — tão novo e tão sabido,

Que espante o sucessor da monarquia!

Ch’avete tu e ’l tuo padre sofferto,

per cupidigia di costà distretti,

che ’l giardin de lo ’mperio sia diserto.

Tu e o teu genitor heis consentido,

Distantes, por cobiça, em terra estranha,

Que do Império o jardim steja esquecido.

Vieni a veder Montecchi e Cappelletti,

Monaldi e Filippeschi, uom sanza cura:

color già tristi, e questi con sospetti!

Vê, descuidoso, na aflição tamanha,

Capelletti e Montecchi entristecidos.

Monaldi e Filippeschi, alvo de sanha.

Vien, crudel, vieni, e vedi la pressura

d’i tuoi gentili, e cura lor magagne;

e vedrai Santafior com’è oscura!

Vem, cruel, ver fiéis teus suprimidos:

De tanto opróbrio seu toma vingança.

Vê como em Santaflor estão regidos!

Vieni a veder la tua Roma che piagne

vedova e sola, e dì e notte chiama:

“Cesare mio, perché non m’accompagne?”.

Vem ver tua Roma! De carpir não cansa!

Viúva e só a todo o instante clama:

Vem, César! Vem! Não mates minha esp’rança!

Vieni a veder la gente quanto s’ama!

e se nulla di noi pietà ti move,

a vergognar ti vien de la tua fama.

Vem ver como a si próprio o povo se ama!

E se por nós piedade não te move,

Mova-te o zelo pela tua fama!

E se licito m’è, o sommo Giove

che fosti in terra per noi crucifisso,

son li giusti occhi tuoi rivolti altrove?

Se me é dado dizer, Supremo Jove,

Dos homens por amor sacrificado,

Mal tanto a nos olhar não te comove?

O è preparazion che ne l’abisso

del tuo consiglio fai per alcun bene

in tutto de l’accorger nostro scisso?

Ou tens ao nosso mal aparelhado,

Lá dos conselhos teus no abismo imenso,

Algum bem, ao saber nosso vedado?

Ché le città d’Italia tutte piene

son di tiranni, e un Marcel diventa

ogne villan che parteggiando viene.

As cidades de Itália um tropel denso

De tiranos subjuga e, qual Marcelo

Se aclama o faccioso, à pátria infenso.

Fiorenza mia, ben puoi esser contenta

di questa digression che non ti tocca,

mercé del popol tuo che si argomenta.

Hás de, Florença minha, haver por belo

Este episódio a ti não referente,

Mercê do povo teu, de outros modelo.

Molti han giustizia in cuore, e tardi scocca

per non venir sanza consiglio a l’arco;

ma il popol tuo l’ ha in sommo de la bocca.

Muitos, justiça tendo em peito e mente,

Por desfechar seu arco ensejo aguardam:

Teu povo a tem nos lábios permanente.

Molti rifiutan lo comune incarco;

ma il popol tuo solicito risponde

sanza chiamare, e grida: “I’ mi sobbarco!”.

Muitos de encargos públicos se guardam;

Mas teu povo solícito se of’rece,

Gritando: — ”Pronto estou! em darmos tardam!” —

Or ti fa lieta, ché tu hai ben onde:

tu ricca, tu con pace e tu con senno!

S’io dico ’l ver, l’effetto nol nasconde.

Exulta! A causa o mundo bem conhece:

Tens prudência, tens paz, possuis riqueza.

Falo a verdade, e o efeito transparece.

Atene e Lacedemona, che fenno

l’antiche leggi e furon sì civili,

fecero al viver bene un picciol cenno

Atenas, Sparta, que a tão suma alteza

Por leis e instituições se sublimaram,

Sem governo viveram na incerteza,

verso di te, che fai tanto sottili

provedimenti, ch’a mezzo novembre

non giugne quel che tu d’ottobre fili.

Se, Florença, contigo se comparam,

Que em novembro tens visto revogadas

Leis sutis, que em outubro se forjaram.

Quante volte, del tempo che rimembre,

legge, moneta, officio e costume

hai tu mutato, e rinovate membre!

Quantas vezes hão sido transformadas,

Em breve tempo, lei, moeda, usança?

Quantas índoles e forma renovadas?

E se ben ti ricordi e vedi lume,

vedrai te somigliante a quella inferma

che non può trovar posa in su le piume,

Se vês ao claro e tens viva a lembrança,

Ao enfermo hás de achar que és semelhante,

Que, no leito jazendo, não descansa;

ma con dar volta suo dolore scherma.

Em vão se agita, a dor vai por diante.

Canto VII

Canto VII, dove si purga la quarta qualitade di coloro che, per propria negligenza, di die in die di qui a l’ultimo giorno di loro vita tardaro indebitamente loro confessione; li quali si purgano in uno vallone intra fiori ed erbe; dove nomina il re Carlo e molti altri.

Sordello, ao saber que aquele que abraçou é Virgílio, lhe faz novas e ainda maiores demonstrações de afeto. O Sol está próximo ao ocaso e ao Purgatório não se pode subir à noite. Guiados por Sordello, os dois Poetas param num vale, onde residem os espíritos de personagens que no mundo desfrutaram de grande consideração e que somente no fim da vida elevaram o seu pensamento a Deus.

Poscia che l’accoglienze oneste e liete

furo iterate tre e quattro volte,

Sordel si trasse, e disse: “Voi, chi siete?”.

De doce afeto as mútuas mostras sendo

Por três ou quatro vezes reiterado

— “Quem sois?” — se retraiu Sordel dizendo.

“Anzi che a questo monte fosser volte

l’anime degne di salire a Dio,

fur l’ossa mie per Ottavian sepolte.

— “Tinha Otávio os meus ossos sepultado

Já quando a este monte se elevaram

Almas que ao bem havia Deus chamado.

Io son Virgilio; e per null’altro rio

lo ciel perdei che per non aver fé”.

Così rispuose allora il duca mio.

Virgílio sou: do céu não me afastaram

Pecados; me faltava a fé somente.” —

Do meu Guia estas vozes lhe tornaram.

Qual è colui che cosa innanzi sé

sùbita vede ond’e’ si maraviglia,

che crede e non, dicendo “Ella è ... non è ...”,

Como quem ante si vê de repente

Maravilha: ora crê, ora duvida,

E diz: — É certo ou minha vista mente? —

tal parve quelli; e poi chinò le ciglia,

e umilmente ritornò ver’ lui,

e abbracciòl là ’ve ’l minor s’appiglia.

Assim essa alma. Dobra a frente erguida

Humildemente, ao Vate se avizinha

E lhe abraça os joelhos comovida.

“O gloria di Latin”, disse, “per cui

mostrò ciò che potea la lingua nostra,

o pregio etterno del loco ond’io fui,

— “Ó glória dos Latinos!” — disse asinha —

Que ergueste a língua nossa a tanta altura!

Honra eterna da amada pátria minha!

qual merito o qual grazia mi ti mostra?

S’io son d’udir le tue parole degno,

dimmi se vien d’inferno, e di qual chiostra”.

“De ver-te o que me dá graça e ventura?

Dize, se di’no de te ouvir hei sido,

De qual círculo vens da estância escura.”

“Per tutt’i cerchi del dolente regno”,

rispuose lui, “son io di qua venuto;

virtù del ciel mi mosse, e con lei vegno.

— “Tenho aqui” — Virgílio diz — “subido,

Do triste reino os círc’los visitando,

Sou do céu por virtude conduzido.

Non per far, ma per non fare ho perduto

a veder l’alto Sol che tu disiri

e che fu tardi per me conosciuto.

“Não por fazer, mas de fazer deixando,

Ver o sol, que desejas, me é vedado:

Conheci-o já tarde — ai miserando!

Luogo è là giù non tristo di martìri,

ma di tenebre solo, ove i lamenti

non suonan come guai, ma son sospiri.

“Lá embaixo um lugar foi destinado

Não a martírio, à treva onde há somente

Suspiros, não gemer de angustiado.

Quivi sto io coi pargoli innocenti

dai denti morsi de la morte avante

che fosser da l’umana colpa essenti;

“Ali stou eu, no meio da inocente

Grei, que a morte cruel mordeu, enquanto

Da culpa humana inda era dependente.

quivi sto io con quei che le tre sante

virtù non si vestiro, e sanza vizio

conobber l’altre e seguir tutte quante.

“Com aqueles stou eu, em quem seu manto

Três celestes virtudes não lançaram,

Lhes dando à vista o mais suave encanto.

Ma se tu sai e puoi, alcuno indizio

dà noi per che venir possiam più tosto

là dove purgatorio ha dritto inizio”.

“Mas sabes se veredas se deparam

Que ao Purgatório a entrada facilitem?

Os indícios nos diz, se te constaram.” —

Rispuose: “Loco certo non c’è posto;

licito m’è andar suso e intorno;

per quanto ir posso, a guida mi t’accosto.

Tornou: — “Lugar não há, que almas habitem

Aqui; na direção vou, que me agrada;

Guiarei quanto os passos me permitem.

Ma vedi già come dichina il giorno,

e andar sù di notte non si puote;

però è buon pensar di bel soggiorno.

“Mas vê: declina o dia; na jornada,

Que fazeis, caminhar a noite veda:

Busquemos sítio a cômoda pousada.

Anime sono a destra qua remote;

se mi consenti, io ti merrò ad esse,

e non sanza diletto ti fier note”.

“À destra e à parte multidão stá queda:

Iremos até lá, se acaso o queres,

Talvez te seja a sua vida leda.” —

“Com’è ciò?”, fu risposto. “Chi volesse

salir di notte, fora elli impedito

d’altrui, o non sarria ché non potesse?”.

E o Mestre: — “Como? Pelo que proferes,

Impossível será subir sem dia?

Ou a alguém, que o proíba, te referes?” —

E ’l buon Sordello in terra fregò ’l dito,

dicendo: “Vedi? sola questa riga

non varcheresti dopo ’l sol partito:

Com seu dedo Sordel linha fazia

No chão e disse: — “Além ninguém passara

Se, ausente o sol, a noite principia.

non però ch’altra cosa desse briga,

che la notturna tenebra, ad ir suso;

quella col nonpoder la voglia intriga.

“Mas óbice qualquer não deparara

Quem caminhar, subindo, pretendesse:

Para tolhê-lo a noite já bastara.

Ben si poria con lei tornare in giuso

e passeggiar la costa intorno errando,

mentre che l’orizzonte il dì tien chiuso”.

“Bem pudera baixar, se lhe aprouvesse,

Pelo declive em volta da montanha:

Enquanto o sol sob o horizonte desce.” —

Allora il mio segnor, quasi ammirando,

“Menane”, disse, “dunque là ’ve dici

ch’aver si può diletto dimorando”.

Torna Virgílio, então, que ouvindo estranha:

— “Ao lugar, que nos dizes, pois, nos guia,

Onde a demora o júbilo acompanha.” —

Poco allungati c’eravam di lici,

quand’io m’accorsi che ’l monte era scemo,

a guisa che i vallon li sceman quici.

Pouco longe dali notei que havia

Depressão na montanha, semelhante

À que na terra um vale formaria.

“Colà”, disse quell’ombra, “n’anderemo

dove la costa face di sé grembo;

e là il novo giorno attenderemo”.

— “Iremos” — disse a sombra — “um pouco avante

Té onde a encosta encurva, se escavando:

De lá voltar vereis a luz brilhante.” —

Tra erto e piano era un sentiero schembo,

che ne condusse in fianco de la lacca,

là dove più ch’a mezzo muore il lembo.

Entre a escarpa e o plano se inclinando

Trilha ao vale conduz obliquamente,

O pendor mais que ao meio, se adoçando.

Oro e argento fine, cocco e biacca,

indaco, legno lucido e sereno,

fresco smeraldo in l’ora che si fiacca,

Prata, alvaiade, grão, ouro fulgente,

Índico lenho límpido e lustroso,

Pura esmeralda, ao lapidar, luzente,

da l’erba e da li fior, dentr’a quel seno

posti, ciascun saria di color vinto,

come dal suo maggiore è vinto il meno.

Por flores e ervas desse val formoso

Se achariam na cor escurecidos

Como cede o mais fraco ao mais forçoso.

Non avea pur natura ivi dipinto,

ma di soavità di mille odori

vi facea uno incognito e indistinto.

Aos donosos males espargidos

Mil suaves aromas se ajuntavam,

Em peregrino muito reunidos.

’Salve, Regina’ in sul verde e ’n su’ fiori

quindi seder cantando anime vidi,

che per la valle non parean di fuori.

Sobre a relva entre as flores entoavam

Salve Regina, as almas, que da vista

Externa no recinto se ocultavam.

“Prima che ’l poco sole omai s’annidi”,

cominciò ’l Mantoan che ci avea vòlti,

“tra color non vogliate ch’io vi guidi.

“Do sol enquanto a luz inda persista” —

O Mantuano disse, que nos guia,

“Ir não queiras à grei que de nós dista.

Di questo balzo meglio li atti e ’ volti

conoscerete voi di tutti quanti,

che ne la lama giù tra essi accolti.

“Gestos e vultos seus conheceria

Qualquer de vós daqui mais claramente

Do que, de perto os vendo, o poderia.

Colui che più siede alto e fa sembianti

d’aver negletto ciò che far dovea,

e che non move bocca a li altrui canti,

“O que parece, aos outros, eminente.

Da quebra em seus deveres pesaroso

E a geral melodia ouve silente,

Rodolfo imperador fu, che potea

sanar le piaghe c’ hanno Italia morta,

sì che tardi per altri si ricrea.

“É Rodolfo que fora poderoso.

Conta o mal que já tem a Itália morta:

Quem lhe dará porvir esperançoso?

L’altro che ne la vista lui conforta,

resse la terra dove l’acqua nasce

che Molta in Albia, e Albia in mar ne porta:

“O que com seu semblante ora o conforta

Governava esse reino onde a água brota,

Que o Molta ao Álbia, o Álbia ao mar transporta.

Ottacchero ebbe nome, e ne le fasce

fu meglio assai che Vincislao suo figlio

barbuto, cui lussuria e ozio pasce.

“É Otocar: na infância melhor nota

Teve que o filho, Venceslau barbudo,

Na luxúria e preguiça a vida esgota.

E quel nasetto che stretto a consiglio

par con colui c’ ha sì benigno aspetto,

morì fuggendo e disfiorando il giglio:

“Morrendo, o que não tem nariz agudo

E fala a esse outro de benino aspeito,

Deixou dos lizes deslustrado o escudo.

guardate là come si batte il petto!

L’altro vedete c’ ha fatto a la guancia

de la sua palma, sospirando, letto.

“Atentai: como bate ele no peito!

Vede aquele que ao ar suspiros lança

Da mão fazendo à sua face um leito.

Padre e suocero son del mal di Francia:

sanno la vita sua viziata e lorda,

e quindi viene il duol che sì li lancia.

“Sogro e pai do flagelo são da França;

Cientes do viver seu vergonhoso,

Dor stão sentindo, que ora não descansa.

Quel che par sì membruto e che s’accorda,

cantando, con colui dal maschio naso,

d’ogne valor portò cinta la corda;

“Esse membrudo, que o cantar piedoso

Segue do que nariz tem desmarcado,

Das virtudes no culto foi zeloso.

e se re dopo lui fosse rimaso

lo giovanetto che retro a lui siede,

ben andava il valor di vaso in vaso,

“Se o mancebo, ora atrás dele assentado,

Ao trono sucedera-lhe, subira

Valor de um Rei por outro fora herdado.

che non si puote dir de l’altre rede;

Iacomo e Federigo hanno i reami;

del retaggio miglior nessun possiede.

“Dos maus herdeiros qual pôs nisso a mira?

Jaime Fred’rico havendo o reino tido,

Nenhum a melhor parte possuíra.

Rade volte risurge per li rami

l’umana probitate; e questo vole

quei che la dà, perché da lui si chiami.

“Rara vez tem nas ramas ressurgido

Primor alto da estirpe; assim o ordena

Aquele, a quem ser deve o bem pedido.

Anche al nasuto vanno mie parole

non men ch’a l’altro, Pier, che con lui canta,

onde Puglia e Proenza già si dole.

“Ao narigudo aplicação tem plena

Meu dito e a Pedro, que ao seu lado canta:

Apúlia com Provença, geme e pena.

Tant’è del seme suo minor la pianta,

quanto, più che Beatrice e Margherita,

Costanza di marito ancor si vanta.

“Tanto ao seu fruto excede em preço a planta,

Quanto, mais que Beatriz e Margarida,

Constança ações do esposo seu decanta.

Vedete il re de la semplice vita

seder là solo, Arrigo d’Inghilterra:

questi ha ne’ rami suoi migliore uscita.

“Ali vedes o Rei de simples vida

Sentado à parte, Henrique de Inglaterra:

Teve este em ramos seus melhor saída.

Quel che più basso tra costor s’atterra,

guardando in suso, è Guiglielmo marchese,

per cui e Alessandria e la sua guerra

“Mais abaixo notai sentado em terra

Marquês Guilherme e para o alto olhando,

Por quem, sofrendo Alexandria guerra,

fa pianger Monferrato e Canavese”.

Montferrat, Canavese estão chorando.” —

Canto VIII

Canto VIII, dove si tratta de la quinta qualitade, cioè di coloro che, per timore di non perdere onore e signoria e offizi e massimamente per non ritrarre le mani da l’utilità de la pecunia, si tardaro a confessare di qui a l’ultima ora di loro vita e non faccendo penitenza di lor peccati; dove nomina iudice Nino e Currado marchese Malespini.

No começo da noite dois anjos descem do Céu para expelir a serpe maligna que quer entrar no vale. Entre as sombras que se aproximam dos Poetas, Dante reconhece Nino Visconti, de Pisa. Conrado Malaspina pede a Dante notícias de Lunigiana, sua pátria; Dante responde elogiando a sua família.

Era già l'ora che volge il disio

ai navicanti e 'ntenerisce il core

lo dì c' han detto ai dolci amici addio;

Era o tempo, em que mais saudade sente

Do navegante o coração no dia

Do adeus a amigos, que relembra ausente;

e che lo novo peregrin d’amore

punge, se ode squilla di lontano

che paia il giorno pianger che si more;

E ao novel peregrino amor crucia,

Distante a voz do campanário ouvindo,

Que ao dia a morte, flébil, denuncia.

quand’io incominciai a render vano

l’udire e a mirare una de l’alme

surta, che l’ascoltar chiedea con mano.

Não mais ouvia os olhos dirigindo

Perto um espírito vi que levantado,

Acenava, que ouvissem-no pedindo.

Ella giunse e levò ambo le palme,

ficcando li occhi verso l’orïente,

come dicesse a Dio: ’D’altro non calme’.

E, havendo as duas mãos juntas alçado,

Parecia, olhos fitos no Oriente,

A Deus dizer: És todo o meu cuidado!

’Te lucis ante’ sì devotamente

le uscìo di bocca e con sì dolci note,

che fece me a me uscir di mente;

Te lucis entoou devotamente

Com tão suave, tão piedoso canto,

Que me enlevava em êxtase a mente.

e l’altre poi dolcemente e devote

seguitar lei per tutto l’inno intero,

avendo li occhi a le superne rote.

Com igual devoção e igual encanto,

Nas supernas esferas engolfados,

Repetiram os outros o hino santo.

Aguzza qui, lettor, ben li occhi al vero,

ché ’l velo è ora ben tanto sottile,

certo che ’l trapassar dentro è leggero.

Leitor, tem da alma os olhos afiados

Para os véus da verdade penetrares:

Fácil é, tão sutis são, tão delgados.

Io vidi quello essercito gentile

tacito poscia riguardare in sùe,

quasi aspettando, palido e umìle;

A nobre turba, após os seus cantares,

Calou-se; então notei que, como à espera,

Pálida e humilde a vista erguia aos ares.

e vidi uscir de l’alto e scender giùe

due angeli con due spade affocate,

tronche e private de le punte sue.

E vi sair descendo, da alta esfera

Anjos dois, empunhando flamejantes

Gládios a que truncada a ponta era.

Verdi come fogliette pur mo nate

erano in veste, che da verdi penne

percosse traean dietro e ventilate.

Verdes quais folhas novas vicejantes

As vestes suas são, as agitando

As plumas das suas asas viridantes.

L’un poco sovra noi a star si venne,

e l’altro scese in l’opposita sponda,

sì che la gente in mezzo si contenne.

Um acima de nós se colocando,

Baixara o outro sobre o lado oposto,

Desta arte as almas de permeio estando.

Ben discernëa in lor la testa bionda;

ma ne la faccia l’occhio si smarria,

come virtù ch’a troppo si confonda.

A flava coma via-lhes: seu rosto

Contemplar impossível me seria:

Confunde a vista o lúcido composto.

“Ambo vegnon del grembo di Maria”,

disse Sordello, “a guardia de la valle,

per lo serpente che verrà vie via”.

“Do sólio ambos descendem de Maria”

Sordelo diz — “a do vale por amparo,

Onde a serpente vai chegar ímpia.”

Ond’io, che non sapeva per qual calle,

mi volsi intorno, e stretto m’accostai,

tutto gelato, a le fidate spalle.

Por onde ela viesse estando ignaro

Em torno olhei e, do terror tomado,

Busquei refúgio ao pé do amigo caro.

E Sordello anco: “Or avvalliamo omai

tra le grandi ombre, e parleremo ad esse;

grazïoso fia lor vedervi assai”.

Sordel prossegue: — “É de falar chegado

Àqueles grandes spíritos o instante:

Ledos serão de ver-vos ao seu lado.” —

Solo tre passi credo ch’i’ scendesse,

e fui di sotto, e vidi un che mirava

pur me, come conoscer mi volesse.

Para baixar ao val me foi bastante

Três passos dar: um spírito fitava

Perscrutadora vista em meu semblante.

Temp’era già che l’aere s’annerava,

ma non sì che tra li occhi suoi e ’ miei

non dichiarisse ciò che pria serrava.

Já de sombras o ar se carregava;

Mas aos seus e aos meus olhos embaraço

Não era para ver-se o que ali stava.

Ver’ me si fece, e io ver’ lui mi fei:

giudice Nin gentil, quanto mi piacque

quando ti vidi non esser tra ’ rei!

A mim vem, eu para ele aperto o passo:

— “Nino exímio juiz quanto me agrada

Ver-te liberto do infernal regaço!”

Nullo bel salutar tra noi si tacque;

poi dimandò: “Quant’è che tu venisti

a piè del monte per le lontane acque?”.

De afeto após a mostra reiterada,

Inquiriu: — “Por longínquas águas quando

Chegaste ao pé da altura alcantilada?”

“Oh!”, diss’io lui, “per entro i luoghi tristi

venni stamane, e sono in prima vita,

ancor che l’altra, sì andando, acquisti”.

— “Oh!” — lhe tornei — “esta manhã, passando

Pela triste mansão: ainda a vida

Primeiro gozo e a outra vou buscando.” —

E come fu la mia risposta udita,

Sordello ed elli in dietro si raccolse

come gente di sùbito smarrita.

Mal fora esta resposta proferida,

Nino e Sordel, de pasmo, recuaram;

Como se fora maravilha ouvida.

L’uno a Virgilio e l’altro a un si volse

che sedea lì, gridando: “Sù, Currado!

vieni a veder che Dio per grazia volse”.

Ao Vate este volveu-se; e se escutaram

Vozes de Nino a outro: — “Vem, Conrado, —

De Deus ver o que as leis determinaram!”

Poi, vòlto a me: “Per quel singular grado

che tu dei a colui che sì nasconde

lo suo primo perché, che non lì è guado,

— “Por essa gratidão” — a mim voltado

Disse — “que ao Ente deves invisível,

Cuja ação compreender nos é vedado.

quando sarai di là da le larghe onde,

dì a Giovanna mia che per me chiami

là dove a li ’nnocenti si risponde.

“Te imploro que, em passando o mar temível,

Digas à filha minha que suplique

Por mim: Deus à inocência é tão sensível!

Non credo che la sua madre più m’ami,

poscia che trasmutò le bianche bende,

le quai convien che, misera!, ancor brami.

“Não creio que em prol meu a mãe se aplique

Depois que os brancos véus trocou demente:

Dor terá infeliz! — que mortifique.

Per lei assai di lieve si comprende

quanto in femmina foco d’amor dura,

se l’occhio o ’l tatto spesso non l’accende.

“Se conhece, por ela, facilmente

Quanto em mulher de amor fogo perdura

Se o caminho falece e o olhar freqüente.

Non le farà sì bella sepultura

la vipera che Melanesi accampa,

com’avria fatto il gallo di Gallura”.

“Não lhe fará tão bela sepultura

A víbora com que Milão se ostenta,

Como a fizera o galo de Galura.” —

Così dicea, segnato de la stampa,

nel suo aspetto, di quel dritto zelo

che misuratamente in core avvampa.

Assim dizia Nino. Ainda o alenta

O justo zelo, que traduz no rosto,

Que brando ardendo, o ânimo aviventa.

Li occhi miei ghiotti andavan pur al cielo,

pur là dove le stelle son più tarde,

sì come rota più presso a lo stelo.

Ávido os olhos tinha eu no céu posto,

À parte em que os luzeiros são mais lentos,

Qual roda onde o seu eixo está disposto.

E ’l duca mio: “Figliuol, che là sù guarde?”.

E io a lui: “A quelle tre facelle

di che ’l polo di qua tutto quanto arde”.

E o Mestre: — “Os olhos ao que tens atentos?” —

Respondi-lhe: — “Aos três astros luminosos,

Que o pólo acendem, célicos portentos.” —

Ond’elli a me: “Le quattro chiare stelle

che vedevi staman, son di là basse,

e queste son salite ov’eran quelle”.

— “As quatro estrelas” — me tornou — “formosas,

Que por manhã já vimos, se ocultaram.

Aí mesmo estas surgem fulgurosas.” —

Com’ei parlava, e Sordello a sé il trasse

dicendo: “Vedi là ’l nostro avversaro”;

e drizzò il dito perché ’n là guardasse.

Sordel, quando estas vozes me voaram,

O tira a si dizendo: — “eis o inimigo!” —

Os olhos o seu dedo acompanharam.

Da quella parte onde non ha riparo

la picciola vallea, era una biscia,

forse qual diede ad Eva il cibo amaro.

Do val na parte exposta ver consigo

Uma serpe, que a rastos coleava:

Talvez o pomo deu, de Eva perigo.

Tra l’erba e ’ fior venìa la mala striscia,

volgendo ad ora ad or la testa, e ’l dosso

leccando come bestia che si liscia.

Entre as ervas e flores avançava,

A um lado e a outro a fronte volteando;

Lambendo o dorso, a língua dilatava.

Io non vidi, e però dicer non posso,

come mosser li astor celestïali;

ma vidi bene e l’uno e l’altro mosso.

Não pude ver como ao réptil nefando

Os celestes açores se enviaram;

Mas atônito os vi ambos pairando.

Sentendo fender l’aere a le verdi ali,

fuggì ’l serpente, e li angeli dier volta,

suso a le poste rivolando iguali.

O sussurro que as asas no ar formaram,

Em sentido, fugiu presto a serpente:

Os anjos logo aos postos seus tornaram.

L’ombra che s’era al giudice raccolta

quando chiamò, per tutto quello assalto

punto non fu da me guardare sciolta.

A sombra, que viera incontinênti

Do juizo ao chamado enquanto o assalto

Durou, me estava olhando atentamente

“Se la lucerna che ti mena in alto

truovi nel tuo arbitrio tanta cera

quant’è mestiere infino al sommo smalto”,

— “Tenha o fanal, que te conduz ao alto

No teu desejo válido alimento!

De luz para subir não sejas falto!

cominciò ella, “se novella vera

di Val di Magra o di parte vicina

sai, dillo a me, che già grande là era.

“Mas se houveste” — me diz — “conhecimento

De Valdimagra ou terra que confina,

Declara: eu de poder lá tive aumento.

Fui chiamato Currado Malaspina;

non son l’antico, ma di lui discesi;

a’ miei portai l’amor che qui raffina”.

“Chamado fui Conrado Malaspina;

Não o antigo, porém seu descendente:

Amor, que tive aos meus aqui se afina.” —

“Oh!”, diss’io lui, “per li vostri paesi

già mai non fui; ma dove si dimora

per tutta Europa ch’ei non sien palesi?

— “Lá não fui” — respondi-lhe reverente —

“Mas da Europa em que parte a excelsa fama

Dos feitos vossos não tem eco ingente?

La fama che la vostra casa onora,

grida i segnori e grida la contrada,

sì che ne sa chi non vi fu ancora;

“A glória que o solar vosso proclama,

Honra o domínio, honra os seus senhores

Quem nunca os viu louvores seus aclama.

e io vi giuro, s’io di sopra vada,

che vostra gente onrata non si sfregia

del pregio de la borsa e de la spada.

“Juro, e tão certo eu veja os esplendores

Do céu, que a vossa raça guarda intatos

Da opulência e bravura altos primores.

Uso e natura sì la privilegia,

che, perché il capo reo il mondo torca,

sola va dritta e ’l mal cammin dispregia”.

“Por sua índole egrégia, por seus atos,

Enquanto ao mundo um chefe mau transvia,

Só ela segue o bem e o prova em fatos.” —

Ed elli: “Or va; che ’l sol non si ricorca

sette volte nel letto che ’l Montone

con tutti e quattro i piè cuopre e inforca,

— “Vai!” — disse — “Antes que o belo astro do dia

Sete vezes penetre nesse espaço,

Que o Áries cobre na celeste via,

che cotesta cortese oppinïone

ti fia chiavata in mezzo de la testa

con maggior chiovi che d’altrui sermone,

“Tão boa opinião com fundo traço

Melhor será na tua fronte impressa

Do que de outro por voz a cada passo,

se corso di giudicio non s’arresta”.

Se do Sumo Querer ordem não cessa.” —

Canto IX

Canto IX, nel quale pone l’auttore uno suo significativo sogno; e poi come pervennero a l’entrata del purgatorio proprio, descrivendo come ne l’entrata di purgatorio trovoe uno angelo che con la punta de la spada che portava in mano scrisse ne la fronte di Dante sette P.

Ao despontar do novo dia Dante adormece e, no sono é transportado por Luzia até a Porta do Purgatório. Aproximam-se da entrada e aqui um anjo abre-lhes a porta, depois de ter gravado na testa de Dante sete PP.

La concubina di Titone antico

già s’imbiancava al balco d’orïente,

fuor de le braccia del suo dolce amico;

Já clareava de Titão antigo

A concubina as fímbrias do oriente,

Deixando os braços do seu doce amigo;

di gemme la sua fronte era lucente,

poste in figura del freddo animale

che con la coda percuote la gente;

Era-lhe a fronte de astros refulgente,

Figura do animal frio formando,

Que vibra a cauda contra a humana gente.

e la notte, de’ passi con che sale,

fatti avea due nel loco ov’eravamo,

e ’l terzo già chinava in giuso l’ale;

No lugar, em que estávamos, se alçando

Dos passos seus havia a Noite andado,

E o terceiro ia as asas inclinando,

quand’io, che meco avea di quel d’Adamo,

vinto dal sonno, in su l’erba inchinai

là ’ve già tutti e cinque sedavamo.

Quando eu, tendo o que Adam nos há legado,

De sono sobre a relva fui vencido,

Lá onde junto aos quatro era sentado.

Ne l’ora che comincia i tristi lai

la rondinella presso a la mattina,

forse a memoria de’ suo’ primi guai,

Ante-manhã, na hora, em que gemido

Triste a andorinha a soluçar começa,

Talvez na antiga dor pondo o sentido;

e che la mente nostra, peregrina

più da la carne e men da’ pensier presa,

a le sue visïon quasi è divina,

Já não stando da carne mais opressa

A mente e livre do pensar terreno,

Quase divina por visões pareça,

in sogno mi parea veder sospesa

un’aguglia nel ciel con penne d’oro,

con l’ali aperte e a calare intesa;

Pairar sonhei que via no ar sereno

De áureas plumas uma águia, que mostrava

Querer baixar, das asas pelo aceno.

ed esser mi parea là dove fuoro

abbandonati i suoi da Ganimede,

quando fu ratto al sommo consistoro.

Estar eu na montanha imaginava,

Onde os seus Ganimede abandonara

Alado à corte excelsa, que o esperava.

Fra me pensava: ’Forse questa fiede

pur qui per uso, e forse d’altro loco

disdegna di portarne suso in piede’.

E eu pensava: talvez esta ave rara,

Caçar aqui soindo, a nédia preia

Fazer noutros lugares desdenhara;

Poi mi parea che, poi rotata un poco,

terribil come folgor discendesse,

e me rapisse suso infino al foco.

A traçar giros vários avistei-a:

Eis, terrível, qual raio, a mim se envia,

E lá do fogo à região me alteia.

Ivi parea che ella e io ardesse;

e sì lo ’ncendio imaginato cosse,

che convenne che ’l sonno si rompesse.

Esta águia, então julguei, comigo ardia

Tanto, que foi o sonho meu quebrado

Pelo fingido incêndio, que eu sentia.

Non altrimenti Achille si riscosse,

li occhi svegliati rivolgendo in giro

e non sappiendo là dove si fosse,

Como, acordando, Aquiles espantado

Ficou por não saber onde se achava

No lugar aos seus olhos devassado,

quando la madre da Chirón a Schiro

trafuggò lui dormendo in le sue braccia,

là onde poi li Greci il dipartiro;

Quando a mãe que a Quíron o arrebatava,

O transportou a Sciro adormecido,

Donde astúcia depois lho retirava:

che mi scoss’io, sì come da la faccia

mi fuggì ’l sonno, e diventa’ ismorto,

come fa l’uom che, spaventato, agghiaccia.

Assim fiquei ao ser desvanecido

Das pálpebras o sono, semelhante

A quem desmaia em cor de horror transido.

Dallato m’era solo il mio conforto,

e ’l sole er’alto già più che due ore,

e ’l viso m’era a la marina torto.

Junto a mim eu só vi naquele instante

Virgílio; o sol duas horas já media;

Ao mar tinha eu voltado inda o semblante.

“Non aver tema”, disse il mio segnore;

“fatti sicur, ché noi semo a buon punto;

non stringer, ma rallarga ogne vigore.

— “Não teme!” — estas palavras proferia —

“Sê tranqüilo, o bom porto não mais dista,

Alarga o coração, não entibia;

Tu se’ omai al purgatorio giunto:

vedi là il balzo che ’l chiude dintorno;

vedi l’entrata là ’ve par digiunto.

“O Purgatório já daqui se avista.

Onde a rocha é fendida está a entrada,

A rocha o cinge e tolhe o aspeto à vista.

Dianzi, ne l’alba che procede al giorno,

quando l’anima tua dentro dormia,

sovra li fiori ond’è là giù addorno

“Ao romper da alva ao dia antecipada,

Quando no vale em sono eras jazendo

Sobre a ervinha de flores esmaltada,

venne una donna, e disse: “I’ son Lucia;

lasciatemi pigliar costui che dorme;

sì l’agevolerò per la sua via”.

“Eis mostrou-se uma Dama nos dizendo:

Sou Luzia; pois dorme, vou trazê-lo,

Leve assim a jornada lhe fazendo —

Sordel rimase e l’altre genti forme;

ella ti tolse, e come ’l dì fu chiaro,

sen venne suso; e io per le sue orme.

“Ficando as nobres almas com Sordelo,

Tomou-te; e como já raiasse o dia

Subiu: seguiu seus passos, com desvelo

Qui ti posò, ma pria mi dimostraro

li occhi suoi belli quella intrata aperta;

poi ella e ’l sonno ad una se n’andaro”.

“Depôs-te; e por seus olhos me dizia

Que próxima ali stava a entrada aberta.

Ela se foi e o sono te fugia.” —

A guisa d’uom che ’n dubbio si raccerta

e che muta in conforto sua paura,

poi che la verità li è discoperta,

Como quem stando em dúvida, se acerta,

Converte o seu temor em confiança,

Logo em sendo a verdade descoberta:

mi cambia’ io; e come sanza cura

vide me ’l duca mio, su per lo balzo

si mosse, e io di rietro inver’ l’altura.

Assim me achei mudado. Ele que alcança

Que esforçado já stou, vai por diante

Pela altura; o meu passo após avança.

Lettor, tu vedi ben com’io innalzo

la mia matera, e però con più arte

non ti maravigliar s’io la rincalzo.

Vês, leitor, que assunto altissonante

Se faz; e não estranhes se mais arte

Mor lustre lhe acrescenta de ora avante.

Noi ci appressammo, ed eravamo in parte

che là dove pareami prima rotto,

pur come un fesso che muro diparte,

Acercamo-nos, pois, da rocha à parte,

Onde eu antes rotura divisava

Como em muralha fenda que reparte;

vidi una porta, e tre gradi di sotto

per gire ad essa, di color diversi,

e un portier ch’ancor non facea motto.

Ora uma porta e degraus três notava

Para entrar, cada qual de cor dif’rente,

E um porteiro que tácito ficava.

E come l’occhio più e più v’apersi,

vidil seder sovra ’l grado sovrano,

tal ne la faccia ch’io non lo soffersi;

E, de mais perto olhando, claramente

No mais alto degrau o vi sentado:

Ofuscava-me a face refulgente.

e una spada nuda avëa in mano,

che reflettëa i raggi sì ver’ noi,

ch’io dirizzava spesso il viso in vano.

Na destra um gládio eu tinha empunhado,

que tão vivos lampejos refletia,

Que em vão fitava os olhos deslumbrado.

“Dite costinci: che volete voi?”,

cominciò elli a dire, “ov’è la scorta?

Guardate che ’l venir sù non vi nòi”.

— “Parai e respondei-me” — principia —

“Que intentais? Quem vos guia na jornada?

Efeitos não temeis dessa ousadia?” —

“Donna del ciel, di queste cose accorta”,

rispuose ’l mio maestro a lui, “pur dianzi

ne disse: “Andate là: quivi è la porta”“.

— “Dama do céu, de tudo isso inteirada”

— Falou Virgílio — “disse-nos: — Avante!

Não longe fica a porta desejada.” —

“Ed ella i passi vostri in bene avanzi”,

ricominciò il cortese portinaio:

“Venite dunque a’ nostri gradi innanzi”.

— “Seja ela aos vossos passos luz brilhante”

— Logo beni’no o anjo nos tornava —

“Aos degraus nossos vinde por diante.” —

Là ne venimmo; e lo scaglion primaio

bianco marmo era sì pulito e terso,

ch’io mi specchiai in esso qual io paio.

Chegamos: o degrau primeiro estava

De alvo mármor tão terso, tão polido,

Que a minha imagem nele se espelhava.

Era il secondo tinto più che perso,

d’una petrina ruvida e arsiccia,

crepata per lo lungo e per traverso.

Era escuro o segundo e não brunido,

Tosca pedra o formava e calcinada;

Ao longo a via e de través fendido.

Lo terzo, che di sopra s’ammassiccia,

porfido mi parea, sì fiammeggiante

come sangue che fuor di vena spiccia.

De pórfiro o terceiro e carregada

Tinha a cor de vermelho flamejante,

Qual sangue, que da veia flui rasgada.

Sovra questo tenëa ambo le piante

l’angel di Dio sedendo in su la soglia

che mi sembiava pietra di diamante.

Neste firmava o anjo rutilante

Os pés, ao limiar sentado estando,

Que ser me pareceu de um só diamante.

Per li tre gradi sù di buona voglia

mi trasse il duca mio, dicendo: “Chiedi

umilemente che ’l serrame scioglia”.

Tirado por Virgílio vou-me alçando

Jubiloso. Ele disse — “Humildemente

Requer, que te abra a porta deprecando.” —

Divoto mi gittai a’ santi piedi;

misericordia chiesi e ch’el m’aprisse,

ma tre volte nel petto pria mi diedi.

Aos sacros pés dobrei devoto a frente;

Misericórdia, vezes três batendo

Nos peitos, para abrir pedi fervente.

Sette P ne la fronte mi descrisse

col punton de la spada, e “Fa che lavi,

quando se’ dentro, queste piaghe” disse.

Da espada a ponta sete PP me havendo

Na testa aberto, disse o anjo: — “Lava

Lá dentro estes sinais te arrependendo.” —

Cenere, o terra che secca si cavi,

d’un color fora col suo vestimento;

e di sotto da quel trasse due chiavi.

Chaves duas tomou quando acabava,

De sob as vestes, onde a cor, atento

De terra seca eu cinzas observava.

L’una era d’oro e l’altra era d’argento;

pria con la bianca e poscia con la gialla

fece a la porta sì, ch’i’ fu’ contento.

Uma era de ouro, a outra era de argento.

Primeiro a branca, após a flava aplica

À porta: foi completo o meu contento.

“Quandunque l’una d’este chiavi falla,

che non si volga dritta per la toppa”,

diss’elli a noi, “non s’apre questa calla.

— “Se emperrada das duas uma fica

E não dá volta” — disse — “à fechadura,

Isto entrada defesa significa.

Più cara è l’una; ma l’altra vuol troppa

d’arte e d’ingegno avanti che diserri,

perch’ella è quella che ’l nodo digroppa.

“Se mais preço um tem, noutra se apura

Mais arte para abrir e mais engenho,

Das molas cede-lhe a prisão mais dura.

Da Pier le tegno; e dissemi ch’i’ erri

anzi ad aprir ch’a tenerla serrata,

pur che la gente a’ piedi mi s’atterri”.

“Mandou Pedro de quem as chaves tenho

Que em abri-la antes erre que em cerrá-la

Aos que a exoram com ardente empenho.” —

Poi pinse l’uscio a la porta sacrata,

dicendo: “Intrate; ma facciovi accorti

che di fuor torna chi ’n dietro si guata”.

Tocando a santa entrada, ainda nos fala:

— “Penetrai; mas, de agora, vos previno,

Quem olha para trás pra fora abala.” —

E quando fuor ne’ cardini distorti

li spigoli di quella regge sacra,

che di metallo son sonanti e forti,

Os portões já se movem do divino

Recinto, e os espigões, rangendo, giram

Nos gonzos de metal sonoro e fino:

non rugghiò sì né si mostrò sì acra

Tarpëa, come tolto le fu il buono

Metello, per che poi rimase macra.

Quando, vãos de Metelo os esforços, viram

Roubado o erário, com estrondo tanto

As portas de Tarpéia não se abriram.

Io mi rivolsi attento al primo tuono,

e ’Te Deum laudamus’ mi parea

udire in voce mista al dolce suono.

Aos rumores atento, doce canto —

Te Deum laudamus escutar julgava,

De conceitos unido ao meigo encanto.

Tale imagine a punto mi rendea

ciò ch’io udiva, qual prender si suole

quando a cantar con organi si stea;

Ouvindo, em mim a sensação calava,

Que a voz bem modulada nos motiva,

Quando com ternos sons de órgão se trava;

ch’or sì or no s’intendon le parole.

Que uma voz emudece, outra se esquiva.

Canto X

Canto X, dove si tratta del primo girone del proprio purgatorio, il quale luogo discrive l’auttore sotto certi intagli d’antiche imagini; e qui si purga la colpa de la superbia.

Os dois Poetas sobem ao primeiro compartimento do Purgatório, cuja escarpa é de mármore, no qual estão esculpidos vários espisódios de humildade. Eles os observam e no entanto vêem em sua direção várias almas curvadas sob o peso de grandes pedras. São as almas dos que no mundo foram soberbos.

Poi fummo dentro al soglio de la porta

che ’l mal amor de l’anime disusa,

perché fa parer dritta la via torta,

Passado estando o limiar da porta,

Das paixões pelo excesso desusada,

Que reta faz supor a estrada torta,

sonando la senti’ esser richiusa;

e s’io avesse li occhi vòlti ad essa,

qual fora stata al fallo degna scusa?

Pelo estrondo senti que era cerrada.

Se atrás volvesse os olhos, qual seria

A desculpa da falta perpetrada?

Noi salavam per una pietra fessa,

che si moveva e d’una e d’altra parte,

sì come l’onda che fugge e s’appressa.

Subíamos por fenda que se abria

Na rocha, a um lado e ao outro serpeando,

Qual onda, que ora acerca, ora desvia.

“Qui si conviene usare un poco d’arte”,

cominciò ’l duca mio, “in accostarsi

or quinci, or quindi al lato che si parte”.

“Aqui ser destro cumpre, acompanhando” —

Disse o Mestre — “o caminho árduo, fragoso,

Que as sinuosas voltas vai formando.” —

E questo fece i nostri passi scarsi,

tanto che pria lo scemo de la luna

rigiunse al letto suo per ricorcarsi,

A passo íamos, pois, tão vagaroso,

Que a lua o crescente reclinado

Era já no seu leito de repouso,

che noi fossimo fuor di quella cruna;

ma quando fummo liberi e aperti

sù dove il monte in dietro si rauna,

Quando aquela estreiteza hemos deixado

Espaços livres alcançando e abertos,

Onde o monte pra trás era inclinado;

ïo stancato e amendue incerti

di nostra via, restammo in su un piano

solingo più che strade per diserti.

Eu inanido e ambos nós incertos

Da vereda, em planura enfim paramos,

Mais solitária que áridos desertos.

Da la sua sponda, ove confina il vano,

al piè de l’alta ripa che pur sale,

misurrebbe in tre volte un corpo umano;

Do precipício a borda calculamos

Distar da oposta, em que o rochedo alteia,

Comprimento que em homens três achamos.

e quanto l’occhio mio potea trar d’ale,

or dal sinistro e or dal destro fianco,

questa cornice mi parea cotale.

Na extensão, que ante mim se patenteia,

Da direita ou da esquerda igual largura

Nessa cornija aos olhos se franqueia.

Là sù non eran mossi i piè nostri anco,

quand’io conobbi quella ripa intorno

che dritto di salita aveva manco,

Não déramos um passo na planura,

Quando notei que a escarpa sobranceira,

Que ascender não permite a sua altura,

esser di marmo candido e addorno

d’intagli sì, che non pur Policleto,

ma la natura lì avrebbe scorno.

Era alvo mármor, tendo a face inteira

Talhada com primor, que a Policleto

Tomara e à natureza a dianteira.

L’angel che venne in terra col decreto

de la molt’anni lagrimata pace,

ch’aperse il ciel del suo lungo divieto,

O anjo, que da paz trouxe o decreto,

Tantos séc’los com lágrimas pedido,

Que o céu abriu, donde o homem stava exceto,

dinanzi a noi pareva sì verace

quivi intagliato in un atto soave,

che non sembiava imagine che tace.

Ao vivo ali mostrava-se insculpido,

No gesto e no meneio tão suave,

Que em pedra não parece estar fingido.

Giurato si saria ch’el dicesse ’Ave!’;

perché iv’era imaginata quella

ch’ad aprir l’alto amor volse la chiave;

Quem não jurara que profere o Ave,

Pois juntamente figurada estava

Quem do supremo amor volvera a chave?

e avea in atto impressa esta favella

’Ecce ancilla Deï’, propriamente

come figura in cera si suggella.

Seu semblante estas vozes expressava

Ecce ancilla tão propriamente,

Como na cera imagem, que se grava.

“Non tener pur ad un loco la mente”,

disse ’l dolce maestro, che m’avea

da quella parte onde ’l cuore ha la gente.

— “Num ponto só não prendas tanto a mente” —

Virgílio me falou, tendo-me ao lado,

Aonde o coração bater se sente.

Per ch’i’ mi mossi col viso, e vedea

di retro da Maria, da quella costa

onde m’era colui che mi movea,

Para mais longe olhei: maravilhado

Após Maria então vi que disposta,

Da parte, em que era o Mestre colocado,

un’altra storia ne la roccia imposta;

per ch’io varcai Virgilio, e fe’ mi presso,

acciò che fosse a li occhi miei disposta.

Fora outra história em mármore composta.

Ao sábio adiantei-me: de mais perto

Aos meus olhos melhor ficara exposta.

Era intagliato lì nel marmo stesso

lo carro e ’ buoi, traendo l’arca santa,

per che si teme officio non commesso.

O carro com seus bois na rocha aberto

E a Arca santa que conduz, mirava:

Lembra aos profanos o castigo certo.

Dinanzi parea gente; e tutta quanta,

partita in sette cori, a’ due mie’ sensi

faceva dir l’un ’No’, l’altro ’Sì, canta’.

Em coros sete o povo ali cantava:

Do olhar em mim o ouvido dissentia,

Pois se um dizia sim, outro negava;

Similemente al fummo de li ’ncensi

che v’era imaginato, li occhi e ’l naso

e al sì e al no discordi fensi.

De igual modo na pedra percebia

Ao ar o fumo se elevar do incenso:

Da vista o asserto o olfato desmentia.

Lì precedeva al benedetto vaso,

trescando alzato, l’umile salmista,

e più e men che re era in quel caso.

Da Arca adiante, com fervor imenso,

Dançando humilde via-se o salmista,

Mais e menos que um Rei no zelo intenso.

Di contra, effigïata ad una vista

d’un gran palazzo, Micòl ammirava

sì come donna dispettosa e trista.

Mícol, do régio paço, em frente, a vista

No Rei fitava, o ato lhe estranhando,

Que lhe move desgosto e que a contrista.

I’ mossi i piè del loco dov’io stava,

per avvisar da presso un’altra istoria,

che di dietro a Micòl mi biancheggiava.

Desse lugar depois eu me afastando,

De perto contemplar fui outra história,

Que além um pouco, estava branquejando.

Quiv’era storïata l’alta gloria

del roman principato, il cui valore

mosse Gregorio a la sua gran vittoria;

Aqui brilhava a preminente glória

Desse famoso Imperador romano,

Por quem Gregório obteve alta vitória.

i’ dico di Traiano imperadore;

e una vedovella li era al freno,

di lagrime atteggiata e di dolore.

Ao natural tirado era Trajano:

Do freio do corcel mulher tratava;

Dizia o pranto sua dor, seu dano.

Intorno a lui parea calcato e pieno

di cavalieri, e l’aguglie ne l’oro

sovr’essi in vista al vento si movieno.

De cavalheiros tropa se apinhava,

E nas bandeiras a águia de ouro alçada

Acima dele aos ventos tremulava.

La miserella intra tutti costoro

pareva dir: “Segnor, fammi vendetta

di mio figliuol ch’è morto, ond’io m’accoro”;

A infeliz, dos guerreiros rodeada,

Parecia dizer: — “Senhor, vingança!

Morto é meu filho e eu gemo atribulada.”

ed elli a lei rispondere: “Or aspetta

tanto ch’i’ torni”; e quella: “Segnor mio”,

come persona in cui dolor s’affretta,

E Trajano tornar: — “Toma esperança

Até que eu volte.” — E a mísera pungida

Da dor que, em mãe, a tudo se abalança:

“se tu non torni?”; ed ei: “Chi fia dov’io,

la ti farà”; ed ella: “L’altrui bene

a te che fia, se ’l tuo metti in oblio?”;

— “Senhor, se não voltares?” — “Deferida

Serás de herdeiro meu.” — “Bem que outro faça

Que val’, se a obrigação tens esquecida?” —

ond’elli: “Or ti conforta; ch’ei convene

ch’i’ solva il mio dovere anzi ch’i’ mova:

giustizia vuole e pietà mi ritene”.

E ele: — “Ânimo esforça na desgraça.

Meu dever cumprirei sem mais espera,

Justiça o exige, compaixão me enlaça.” —

Colui che mai non vide cosa nova

produsse esto visibile parlare,

novello a noi perché qui non si trova.

Quem novas cousas nunca vê, fizera

Visível sobre a pedra esta linguagem:

Arte não sobe a tão sublime esfera.

Mentr’io mi dilettava di guardare

l’imagini di tante umilitadi,

e per lo fabbro loro a veder care,

Enquanto me enleava em cada imagem,

Em que há dado aos extremos da humildade

De operário a perícia mor vantagem,

“Ecco di qua, ma fanno i passi radi”,

mormorava il poeta, “molte genti:

questi ne ’nvïeranno a li alti gradi”.

— “Eis almas lentamente em quantidade

Acercam-se; a mais alta” — disse o Guia —

“Nos pode encaminhar sua bondade.” —

Li occhi miei, ch’a mirare eran contenti

per veder novitadi ond’e’ son vaghi,

volgendosi ver’ lui non furon lenti.

A vista, que em portentos se embebia,

De olhar outros já sôfrega, volvendo,

Atentei no que o Mestre me advertia.

Non vo’ però, lettor, che tu ti smaghi

di buon proponimento per udire

come Dio vuol che ’l debito si paghi.

Mas, leitor, que esmoreças não pretendo,

Nem que os bons pensamentos te faleçam,

Como os pecados pune Deus sabendo.

Non attender la forma del martìre:

pensa la succession; pensa ch’al peggio

oltre la gran sentenza non può ire.

Nem os martírios nímios te pareçam;

Pensa bem no porvir; pois, em chegando,

O grão Juízo, em caso extremo, cessam.

Io cominciai: “Maestro, quel ch’io veggio

muovere a noi, non mi sembian persone,

e non so che, sì nel veder vaneggio”.

E eu disse: — “O que ora a nós vem caminhando

Não creio sombras ser: o que é portanto?

Não sei, a percepção turbada estando.” —

Ed elli a me: “La grave condizione

di lor tormento a terra li rannicchia,

sì che ’ miei occhi pria n’ebber tencione.

— “Do seu tormento, que te movo espanto

É condição à terra irem curvados:

Também a vista duvidou-me um tanto.

Ma guarda fiso là, e disviticchia

col viso quel che vien sotto a quei sassi:

già scorger puoi come ciascun si picchia”.

“Olhos fita; imagina levantados

Os que vêm dessas pedras oprimidos:

Já vês quanto eles são atormentados.”

O superbi cristian, miseri lassi,

che, de la vista de la mente infermi,

fidanza avete ne’ retrosi passi,

Cristãos soberbos, míseros, perdidos,

Cegos da alma, que haveis pra trás andado,

De tanta confiança possuídos,

non v’accorgete voi che noi siam vermi

nati a formar l’angelica farfalla,

che vola a la giustizia sanza schermi?

Que vermes somos não vos stá provado,

De que surge a celeste borboleta,

Que incerta voa ao tribunal sagrado?

Di che l’animo vostro in alto galla,

poi siete quasi antomata in difetto,

sì come vermo in cui formazion falla?

Por que do orgulho assim passais a meta,

Se sois insetos no embrião somente,

Vermes de formação inda incompleta?

Come per sostentar solaio o tetto,

per mensola talvolta una figura

si vede giugner le ginocchia al petto,

A modo de pilar ver-se é freqüente,

Joelhos, peito unindo, uma figura

Cornija ou teto a sustentar ingente.

la qual fa del non ver vera rancura

nascere ’n chi la vede; così fatti

vid’io color, quando puosi ben cura.

Da dor mera ficção move tristura

Em quem olha: senti então notando

Das almas penitentes a postura.

Vero è che più e meno eran contratti

secondo ch’avien più e meno a dosso;

e qual più pazïenza avea ne li atti,

Mais umas, outras menos, se dobrando

Iam, segundo o fardo, que traziam;

E as que eram mais sofridas, pranteando,

piangendo parea dicer: ’Più non posso’.

Não posso mais! — dizer me pareciam.

Canto XI

Canto XI, nel quale si tratta del sopradetto primo girone e de’ superbi medesimi, e qui si purga la vana gloria ch’è uno de’ rami de la superbia; dove nomina il conte Uberto da Santafiore e messer Provenzano Salvani di Siena e molti altri.

Virgílio pergunta às almas que purgam o pecado da soberbia qual é o caminho para subir ao segundo compartimento, e uma delas dá a indicação requerida. Umberto Aldobrandeschi dá-se a conhecer e fala com Dante, que, depois, reconhece Oderisi de Gubbio, pintor e gravador. Oderisi dá-lhe notícia de Provenzano Salvani, que está junto com eles.

“O Padre nostro, che ne’ cieli stai,

non circunscritto, ma per più amore

ch’ai primi effetti di là sù tu hai,

Vós, que nos céus estais, ó Padre nosso,

Não circunscrito, mas porque haveis dado

Mais aos primeiros seres o amor vosso,

laudato sia ’l tuo nome e ’l tuo valore

da ogne creatura, com’è degno

di render grazie al tuo dolce vapore.

“Vosso nome e poder seja louvado!

Graças à criatura jubilosa

Ao saber vosso renda sublimado!

Vegna ver’ noi la pace del tuo regno,

ché noi ad essa non potem da noi,

s’ella non vien, con tutto nostro ingegno.

“Do reino vosso a paz venha ditosa!

Que vão de havê-la o empenho nos seria,

Se não vier da vossa mão piedosa.

Come del suo voler li angeli tuoi

fan sacrificio a te, cantando osanna,

così facciano li uomini de’ suoi.

“Como a vós a vontade se humilia

Dos vossos anjos, entoando hosana,

Façam assim os homens cada dia!

Dà oggi a noi la cotidiana manna,

sanza la qual per questo aspro diserto

a retro va chi più di gir s’affanna.

“A substância nos dai quotidiana

Hoje: sem ela em áspero deserto

Se atrasa quem por ir além se afana!

E come noi lo mal ch’avem sofferto

perdoniamo a ciascuno, e tu perdona

benigno, e non guardar lo nostro merto.

“E como a quem nos faz mal descoberto

Damos perdão, nos perdoai clemente,

Indi’nos sendo nós, Senhor, por certo.

Nostra virtù che di legger s’adona,

non spermentar con l’antico avversaro,

ma libera da lui che sì la sprona.

“Oh! não deixeis cair a defidente

Virtude nossa em tentação do imigo!

Livrai-nos dele, em nos pungir ardente!

Quest’ultima preghiera, segnor caro,

già non si fa per noi, ché non bisogna,

ma per color che dietro a noi restaro”.

“Não mais somos, Senhor, nesse perigo,

Em que precisa esta oração nos seja;

Mas não os que hão mister na terra abrigo.” —

Così a sé e noi buona ramogna

quell’ombre orando, andavan sotto ’l pondo,

simile a quel che talvolta si sogna,

Ao céu rogando que ao seu bem proveja

E ao nosso, as almas sob o peso andavam,

Como o que oprime a quem sonhando esteja.

disparmente angosciate tutte a tondo

e lasse su per la prima cornice,

purgando la caligine del mondo.

Com desigual gravame se arrastavam

Ofegantes no círculo primeiro,

E do pecado as névoas expurgavam,

Se di là sempre ben per noi si dice,

di qua che dire e far per lor si puote

da quei c’ hanno al voler buona radice?

Se em bem nosso com zelo verdadeiro,

Oram, como em seu prol fará no mundo

Quem tem no bem querer seu peito useiro?

Ben si de’ loro atar lavar le note

che portar quinci, sì che, mondi e lievi,

possano uscire a le stellate ruote.

Ajudemo-las, pois, vestígio imundo

A lavar, por que leves, puras sejam,

Do céu se alando ao brilho sem segundo.

“Deh, se giustizia e pietà vi disgrievi

tosto, sì che possiate muover l’ala,

che secondo il disio vostro vi lievi,

“Ah! compaixão, justiça vos consigam

Presto alívio, e possais, o vôo erguendo,

Ir até onde os desejos vos instigam!

mostrate da qual mano inver’ la scala

si va più corto; e se c’è più d’un varco,

quel ne ’nsegnate che men erto cala;

“Valei-nos a vereda nos dizendo

Mais curta ou a que é menos escarpada,

Mais de um caminho a se ascender havendo.

ché questi che vien meco, per lo ’ncarco

de la carne d’Adamo onde si veste,

al montar sù, contra sua voglia, è parco”.

“Ao companheiro meu assaz pesada

É a carne de Adam, que inda o reveste:

Por mais que esforce, o afana esta jornada.” —

Le lor parole, che rendero a queste

che dette avea colui cu’ io seguiva,

non fur da cui venisser manifeste;

A voz, que respondeu ao Mestre a este

Dizer, não sei a que alma pertencia

Por indício qualquer, que o manifeste:

ma fu detto: “A man destra per la riva

con noi venite, e troverete il passo

possibile a salir persona viva.

— “Vinde à direita em nossa companhia

Pela encosta, e vereis o passo estreito,

Que uma pessoa viva subiria.

E s’io non fossi impedito dal sasso

che la cervice mia superba doma,

onde portar convienmi il viso basso,

“Se este penedo não tolhesse o jeito,

A cerviz orgulhosa me domando

E obrigando a juntar o rosto ao peito,

cotesti, ch’ancor vive e non si noma,

guardere’ io, per veder s’i’ ’l conosco,

e per farlo pietoso a questa soma.

“Deste homem para a face, atento olhando,

(Não sei quem é) talvez o conhecera,

E assim me fora compassivo e brando.

Io fui latino e nato d’un gran Tosco:

Guiglielmo Aldobrandesco fu mio padre;

non so se ’l nome suo già mai fu vosco.

“Toscano fui, ilustre pai tivera.

Guilherme Aldobrandeschi se chamava:

O nome seu algum de vós soubera?

L’antico sangue e l’opere leggiadre

d’i miei maggior mi fer sì arrogante,

che, non pensando a la comune madre,

“Tanta arrogância a glória me inspirava

Do meu solar e os feitos valorosos,

Que a nossa mãe comum não mais pensava,

ogn’uomo ebbi in despetto tanto avante,

ch’io ne mori’, come i Sanesi sanno,

e sallo in Campagnatico ogne fante.

“Olhos volvendo a todos desdenhosos.

Perdi-me assim; os atos meus em Siena

Foram em Campagnatico famosos.

Io sono Omberto; e non pur a me danno

superbia fa, ché tutti miei consorti

ha ella tratti seco nel malanno.

“Chamei-me Umberto; da soberba a pena

A mim não coube só: de igual desgraça

Vem a causa que aos meus todos condena.

E qui convien ch’io questo peso porti

per lei, tanto che a Dio si sodisfaccia,

poi ch’io nol fe’ tra ’ vivi, qui tra ’ morti”.

“Este fardo, que os passos me embaraça

Mereço, por cumprir-se a lei divina:

Vivo o não fiz, é justo que ora o faça.” —

Ascoltando chinai in giù la faccia;

e un di lor, non questi che parlava,

si torse sotto il peso che li ’mpaccia,

Enquanto, ouvindo, a fronte se me inclina,

Uma das almas (não a que falava)

Sob o peso se torce, que a amofina.

e videmi e conobbemi e chiamava,

tenendo li occhi con fatica fisi

a me che tutto chin con loro andava.

E viu-me e, conhecendo-me, chamava,

Os olhos seus fitando esbaforida

Em mim, que, recurvado a acompanhava.

“Oh!”, diss’io lui, “non se’ tu Oderisi,

l’onor d’Agobbio e l’onor di quell’arte

ch’alluminar chiamata è in Parisi?”.

— “Oderisi não foste” — eu disse — “em vida,

Honra de Agubbio, honra daquela arte

Que iluminar Paris ora apelida?” —

“Frate”, diss’elli, “più ridon le carte

che pennelleggia Franco Bolognese;

l’onore è tutto or suo, e mio in parte.

— Tornou-me: — “Hoje o pincel (cumpre informar-te)

De Franco de Bolonha mais agrada:

A honra é toda sua, minha em parte.

Ben non sare’ io stato sì cortese

mentre ch’io vissi, per lo gran disio

de l’eccellenza ove mio core intese.

“Por mim não fora em vida proclamada

Esta verdade, quando esta alma ardia

Na ambição de primar nessa arte amada.

Di tal superbia qui si paga il fio;

e ancor non sarei qui, se non fosse

che, possendo peccar, mi volsi a Dio.

“Aqui de tal soberba o mal se expia;

Staria alhures; mas a Deus eu pude

Mostrar que de pecar me arrependia.

Oh vana gloria de l'umane posse!

com' poco verde in su la cima dura,

se non è giunta da l'etati grosse!

“Quanto a vaidade o peito humano ilude!

Dessa flor como esvai-se a formosura,

Se não seguir-se um séc’lo inculto e rude!

Credette Cimabue ne la pittura

tener lo campo, e ora ha Giotto il grido,

sì che la fama di colui è scura.

Cimabue cuidou ter na pintura

A liça dominado: mas vencido

Ficou: a glória Giotto fez-lhe escura.

Così ha tolto l’uno a l’altro Guido

la gloria de la lingua; e forse è nato

chi l’uno e l’altro caccerà del nido.

Assim de estilo na arte cede um Guido,

A palma a outro: agora é bem provável

Seja de ambos o mestre já nascido.

Non è il mondan romore altro ch’un fiato

di vento, ch’or vien quinci e or vien quindi,

e muta nome perché muta lato.

“Rumor mundano é como vento instável

Que a direção varia de repente:

Conforme o lado, o nome tem mudável.

Che voce avrai tu più, se vecchia scindi

da te la carne, che se fossi morto

anzi che tu lasciassi il ’pappo’ e ’l ’dindi’,

“De ti que fama ficará manente,

Se da velhice cais no extremo passo,

Ou se findas na infância inconsciente,

pria che passin mill’anni? ch’è più corto

spazio a l’etterno, ch’un muover di ciglia

al cerchio che più tardi in cielo è torto.

“De hoje a mil anos, tempo mais escasso,

Da eternidade em face, que um momento

Ante a esfera a mais tarda lá no espaço?

Colui che del cammin sì poco piglia

dinanzi a me, Toscana sonò tutta;

e ora a pena in Siena sen pispiglia,

“Quem me precede e vai assim tão lento

Na Toscana entre todos foi famoso:

Apenas salvo está do esquecimento.

ond’era sire quando fu distrutta

la rabbia fiorentina, che superba

fu a quel tempo sì com’ora è putta.

“Em Siena, que há regido poderoso,

Quando perdeu-se a raiva florentina.

Soberba então, objeto hoje asqueroso.

La vostra nominanza è color d’erba,

che viene e va, e quei la discolora

per cui ella esce de la terra acerba”.

“A fama vossa iguala-se à bonina,

Que flore e morre: o sol, por quem nascera

Na terra a prostra e a cor cresta à mofina.” —

E io a lui: “Tuo vero dir m’incora

bona umiltà, e gran tumor m’appiani;

ma chi è quei di cui tu parlavi ora?”.

Respondi-lhe: — “O dizer teu em mim gera

Saudável humildade e o orgulho mata.

Esse, que apontas, conta-me quem era.” —

“Quelli è”, rispuose, “Provenzan Salvani;

ed è qui perché fu presuntüoso

a recar Siena tutta a le sue mani.

“De Provenzan Salvani” — diz — “se trata:

Aqui stá, porque Siena ele cuidara

Ter nas mãos — presunção de alma insensata!

Ito è così e va, sanza riposo,

poi che morì; cotal moneta rende

a sodisfar chi è di là troppo oso”.

“Caminha assim curvado, e nunca pára

Dês que a vida perdeu eis o castigo

De quem tanto à soberba se entregara!” —

E io: “Se quello spirito ch’attende,

pria che si penta, l’orlo de la vita,

qua giù dimora e qua sù non ascende,

— “Se o que demora até final perigo

A penitência” — eu disse — “e errado corre,

Subir não pode e aqui não acha abrigo,

se buona orazïon lui non aita,

prima che passi tempo quanto visse,

come fu la venuta lui largita?”.

“Se uma oração piedosa o não socorre,

Durante prazo igual ao da existência,

Como ao martírio Provenzan concorre?” —

“Quando vivea più glorïoso”, disse,

“liberamente nel Campo di Siena,

ogne vergogna diposta, s’affisse;

— “Quando era” — torna — “no auge da influência,

Sobre a praça de Siena, suplicando,

Ter ante o povo humilde continência,

e lì, per trar l’amico suo di pena,

ch’e’ sostenea ne la prigion di Carlo,

si condusse a tremar per ogne vena.

“De um amigo o resgate procurando,

Que era por Carlos em prisão detido,

Tremeu angustiado e miserando.

Più non dirò, e scuro so che parlo;

ma poco tempo andrà, che ’ tuoi vicini

faranno sì che tu potrai chiosarlo.

“Não mais: não sou, de obscuro, compreendido,

Mas te há de ser em breve isto explicado

Por filhos dessa terra em que hás nascido. —

Quest’opera li tolse quei confini”.

“Por tão bom feito o ingresso lhe foi dado.”

Canto XII

Canto XII, ove si tratta del secondo girone dove sono intagliate certe imagini antiche de’ superbi; e quivi si puniscono li superbi medesimi.

Os dois Poetas continuam a viagem. No pavimento do círculo estão pintados vários exemplos de soberbia castigada. Um anjo vem junto dos Poetas e os guia até a escada que sobe ao compartimento sucessivo. Com a asa, depois, apaga da testa de Dante um dos PP.

Di pari, come buoi che vanno a giogo,

m’andava io con quell’anima carca,

fin che ’l sofferse il dolce pedagogo.

A par, como dois bois, que o jugo unira,

Eu com essa alma opressa e titubeante

Ia, enquanto Virgílio permitira.

Ma quando disse: “Lascia lui e varca;

ché qui è buono con l’ali e coi remi,

quantunque può, ciascun pinger sua barca”;

Eis disse-me: — “Deixando-a, segue avante:

Deve fazer de vela e remos força

Quem quer à parca impulso dar constante.” —

dritto sì come andar vuolsi rife’ mi

con la persona, avvegna che i pensieri

mi rimanessero e chinati e scemi.

A caminhar dispus-me à voz, que esforça,

Erguendo logo o corpo, inda que a mente

Na humildade a modéstia acurve e estorça.

Io m’era mosso, e seguia volontieri

del mio maestro i passi, e amendue

già mostravam com’eravam leggeri;

Já os pés acelero e facilmente

A Virgílio acompanho: de porfia,

Se mostra cada qual mais diligente.

ed el mi disse: “Volgi li occhi in giùe:

buon ti sarà, per tranquillar la via,

veder lo letto de le piante tue”.

— “À terra olhos inclina” — então dizia —

“Para a jornada aligeirar atenta

No solo, onde o meu passo aos teus é guia.”

Come, perché di lor memoria sia,

sovra i sepolti le tombe terragne

portan segnato quel ch’elli eran pria,

Assim como na campa se aviventa

A memória dos mortos, insculpindo

Imagem, que a existência representa,

onde lì molte volte si ripiagne

per la puntura de la rimembranza,

che solo a’ pïi dà de le calcagne;

Que de saudade os corações ferindo,

À piedade propensos e à ternura,

Os vai ao pranto muita vez pungindo:

sì vid’io lì, ma di miglior sembianza

secondo l’artificio, figurato

quanto per via di fuor del monte avanza.

Assim, com perfeição sublime e pura,

Figuras via sobre aquela estrada,

Que sobe, serpeando, pela altura.

Vedea colui che fu nobil creato

più ch’altra creatura, giù dal cielo

folgoreggiando scender, da l’un lato.

Via, a um lado, dos céus precipitada

Das criaturas a mais bela e nobre,

Qual raio, pelo espaço arremessada.

Vedëa Brïareo fitto dal telo

celestïal giacer, da l’altra parte,

grave a la terra per lo mortal gelo.

A vista, o outro, Briaréu descobre

De projétil celeste transpassado:

Gélido a terra desmedido cobre.

Vedea Timbreo, vedea Pallade e Marte,

armati ancora, intorno al padre loro,

mirar le membra d’i Giganti sparte.

Com Marte e Palas stava figurado

Timbreu, em torno ao pai de armas fornidos,

Vendo o campo de imigos alastrado.

Vedea Nembròt a piè del gran lavoro

quasi smarrito, e riguardar le genti

che ’n Sennaàr con lui superbi fuoro.

Nemrod olhos volvia espavoridos,

Junto à feitura imensa, aos companheiros,

Que a Sanaar seguiram-no, descridos.

O Nïobè, con che occhi dolenti

vedea io te segnata in su la strada,

tra sette e sette tuoi figliuoli spenti!

Ó Níobe, com braços verdadeiros

Que dor nos olhos teus aparecia,

Os filhos mortos vendo, quais cordeiros!

O Saùl, come in su la propria spada

quivi parevi morto in Gelboè,

che poi non sentì pioggia né rugiada!

Saul, a própria espada te extinguia

Sobre a montanha Gelboé — maldita,

Orvalho ou chuva ali não mais caía.

O folle Aragne, sì vedea io te

già mezza ragna, trista in su li stracci

de l’opera che mal per te si fé.

Ó louca Aracne, tua face aflita,

De aranha parte entre os destroços stava

Da teia, origem da fatal desdita.

O Roboàm, già non par che minacci

quivi ’l tuo segno; ma pien di spavento

nel porta un carro, sanza ch’altri il cacci.

Não mais a tua imagem cominava;

Num carro foges, Roboam cruento,

À fúria popular, que te assombrava.

Mostrava ancor lo duro pavimento

come Almeon a sua madre fé caro

parer lo sventurato addornamento.

Amostrava ainda o duro pavimento

Como fez Alcmeon pagar tão caro

À mãe o funestíssimo ornamento.

Mostrava come i figli si gittaro

sovra Sennacherìb dentro dal tempio,

e come, morto lui, quivi il lasciaro.

Mostrava mais como flagício raro

Senaqueribe no templo assassinado

Por filhos, que deveram ser-lhe amparo.

Mostrava la ruina e ’l crudo scempio

che fé Tamiri, quando disse a Ciro:

“Sangue sitisti, e io di sangue t’empio”.

Mostrava também Ciro degolado

E Tamíris dizendo acesa em ira

— Sede tinhas de sangue, sê saciado! —

Mostrava come in rotta si fuggiro

li Assiri, poi che fu morto Oloferne,

e anche le reliquie del martiro.

A multidão de Assírios que fugira,

Mostrava ao verem de Holoferne a morte,

E o castigo que os passos lhes seguira.

Vedeva Troia in cenere e in caverne;

o Ilïón, come te basso e vile

mostrava il segno che lì si discerne!

Via no pó, nas cinzas Tróia forte:

Ó soberba Ílion, a pedra dura

Mostrava a tua lamentável sorte!

Qual di pennel fu maestro o di stile

che ritraesse l’ombre e ’ tratti ch’ivi

mirar farieno uno ingegno sottile?

Que mestre no pincel ou na escultura

Posturas, sombras tais traçar pudera,

Pasmo ao gênio, que atinja a suma altura?

Morti li morti e i vivi parean vivi:

non vide mei di me chi vide il vero,

quant’io calcai, fin che chinato givi.

Real ou morte ou vida aos olhos era:

A verdade não viu na própria cena

Melhor que eu quando a efígie a olhar stivera.

Or superbite, e via col viso altero,

figliuoli d’Eva, e non chinate il volto

sì che veggiate il vostro mal sentero!

A fronte entonai, pois, de orgulho plena,

Ó filhos de Eva, os olhos não baixando

Ao caminho, onde achais devida pena!

Più era già per noi del monte vòlto

e del cammin del sole assai più speso

che non stimava l’animo non sciolto,

Mais íamos no monte caminhando

E no seu giro o Sol mais avançara

Do que eu cuidava, absorto contemplando,

quando colui che sempre innanzi atteso

andava, cominciò: “Drizza la testa;

non è più tempo di gir sì sospeso.

Quando aquele, que sempre me guiara

Desvelado, me disse: — “Alça a cabeça!

Não te engolfes! atento sê! repara!

Vedi colà un angel che s’appresta

per venir verso noi; vedi che torna

dal servigio del dì l’ancella sesta.

“Olha aquele anjo que caminha à pressa

Ao nosso encontro: acaba a terra sexta

Do dia o lavor certo e outra começa.

Di reverenza il viso e li atti addorna,

sì che i diletti lo ’nvïarci in suso;

pensa che questo dì mai non raggiorna!”.

“Reverência em teu gesto manifesta

Para o anjo à viagem ser propício,

Não volta o dia de que pouco resta.” —

Io era ben del suo ammonir uso

pur di non perder tempo, sì che ’n quella

materia non potea parlarmi chiuso.

Aproveitar do tempo o benefício

Era do Mestre a regra; e, pois, naquela

Matéria não lhe achei de obscuro o indício.

A noi venìa la creatura bella,

biancovestito e ne la faccia quale

par tremolando mattutina stella.

Já nos demanda a criatura bela:

Trajava branco, a face resplendia,

Qual, tremulando, matutina estrela.

Le braccia aperse, e indi aperse l’ale;

disse: “Venite: qui son presso i gradi,

e agevolemente omai si sale.

Braços abria e asas estendia,

Dizendo: — “Vinde! que os degraus stão perto:

A jornada já fácil se anuncia.” —

A questo invito vegnon molto radi:

o gente umana, per volar sù nata,

perché a poco vento così cadi?”.

Raros escutam essa voz, por certo:

Ó gente humana, para o céu nascida,

Por que decaís do vento a um sopro incerto?

Menocci ove la roccia era tagliata;

quivi mi batté l’ali per la fronte;

poi mi promise sicura l’andata.

Imos à rocha, por degraus partida:

De uma das asas me roçou na fronte,

Prometendo-me próspera subida.

Come a man destra, per salire al monte

dove siede la chiesa che soggioga

la ben guidata sopra Rubaconte,

Como à direita quem se erguer ao monte,

Donde se avista a igreja que domina

A bem regida ao pé de Rubaconte,

si rompe del montar l’ardita foga

per le scalee che si fero ad etade

ch’era sicuro il quaderno e la doga;

Sente que aos pés a ingremidade inclina

Pela escada talhada antes que houvesse

Em livros e medidas a rapina:

così s’allenta la ripa che cade

quivi ben ratta da l’altro girone;

ma quinci e quindi l’alta pietra rade.

Adoça-se o pendor assim; pois desce

De um círc’lo a outro a rocha que alterosa

A um lado e ao outro augusto passo of’rece.

Noi volgendo ivi le nostre persone,

’Beati pauperes spiritu!’ voci

cantaron sì, che nol diria sermone.

Subindo em melodia tão donosa

Beati pauperes spiritu escutamos,

Que a voz, que o diga é pouco vigorosa

Ahi quanto son diverse quelle foci

da l’infernali! ché quivi per canti

s’entra, e là giù per lamenti feroci.

Quão dif’rentes os áditos que entramos,

Dos infernais! Aqui suave canto,

Lá gritos de ira ouvindo caminhamos.

Già montavam su per li scaglion santi,

ed esser mi parea troppo più lieve

che per lo pian non mi parea davanti.

Vencendo esses degraus do monte santo

Mais ágil me sentia: lá no plano

Fácil nunca a jornada fora tanto.

Ond’io: “Maestro, dì, qual cosa greve

levata s’è da me, che nulla quasi

per me fatica, andando, si riceve?”.

Eu disse: — “Ó Mestre, de que peso insano

Sinto-me livre, pois no estreito passo,

Como de antes agora não afano!” —

Rispuose: “Quando i P che son rimasi

ancor nel volto tuo presso che stinti,

saranno, com’è l’un, del tutto rasi,

— “Quando os PP que inda tens em vivo traço

Sobre a fronte” — tornou-me — “se apagarem,

Como não hás de ter mais embaraço,

fier li tuoi piè dal buon voler sì vinti,

che non pur non fatica sentiranno,

ma fia diletto loro esser sù pinti”.

“Segundo o teu desejo os pés andarem

Sentirás sem fadiga, e até gozando

Deleite, para a altura ao caminharem.”

Allor fec’io come color che vanno

con cosa in capo non da lor saputa,

se non che ’ cenni altrui sospecciar fanno;

Como o que traz, na praça passeando,

Cousa, que ignora, na cabeça posta,

E, por ver sinais de outrem, suspeitando,

per che la mano ad accertar s’aiuta,

e cerca e truova e quello officio adempie

che non si può fornir per la veduta;

À mão pede socorro; ela, em resposta,

Procura, acha, um serviço assim rendendo,

A que a vista não pode ser disposta:

e con le dita de la destra scempie

trovai pur sei le lettere che ’ncise

quel da le chiavi a me sovra le tempie:

Assim, da destra os dedos estendendo,

Conheci que das letras, que o anjo abrira,

Stavam somente seis remanescendo.

a che guardando, il mio duca sorrise.

Sorriu-se o Mestre, que o meu gesto vira.

Canto XIII

Canto XIII, dove si tratta del sopradetto girone secondo, e quivi si punisce la colpa della invidia; dove nomina madonna Sapìa, moglie di messer Viviano de’ Ghinibaldi da Siena, e molti altri.

Chegam os Poetas ao segundo compartimento, no qual estão os pecadores que expiam o pecado da inveja. Os invejosos têm os olhos cosidos com fio de arame. Entre eles está Sápia, senhora de Siena, com a qual Dante fala.

Noi eravamo al sommo de la scala,

dove secondamente si risega

lo monte che salendo altrui dismala.

Da escada ao topo havíamos chegado,

Onde, outra vez cortado, o monte estreita,

Que alma sobe, expiando o seu pecado.

Ivi così una cornice lega

dintorno il poggio, come la primaia;

se non che l’arco suo più tosto piega.

Como a primeira, outra cornija feita

Circundava a colina, só dif’rente

Em que a um arco menor ela se ajeita.

Ombra non lì è né segno che si paia:

parsi la ripa e parsi la via schietta

col livido color de la petraia.

Relevo, formas, como a precedente,

Não mostra: e, lisa sobre a escarpa a entrada,

Lívida cor a pedra tem somente.

“Se qui per dimandar gente s’aspetta”,

ragionava il poeta, “io temo forse

che troppo avrà d’indugio nostra eletta”.

— “Se a presença de alguém fosse esperada,

Que nos preste conselho” — diz meu Guia —

“Temo que fique a escolha retardada.” —

Poi fisamente al sole li occhi porse;

fece del destro lato a muover centro,

e la sinistra parte di sé torse.

Os olhos para o sol depois erguia,

E, sobre o pé direito se firmando,

Para a esquerda girava e se volvia.

“O dolce lume a cui fidanza i’ entro

per lo novo cammin, tu ne conduci”,

dicea, “come condur si vuol quinc’entro.

— “Tu, de quem tudo fio, ó lume brando

No caminho conduz-nos que se of’rece

Como o exige o lugar” — disse — “guiando!

Tu scaldi il mondo, tu sovr’esso luci;

s’altra ragione in contrario non ponta,

esser dien sempre li tuoi raggi duci”.

“Raiando, o teu calor o mundo aquece:

Se motivo não surge de embaraço,

De conduzir-nos teu fulgor não cesse!”

Quanto di qua per un migliaio si conta,

tanto di là eravam noi già iti,

con poco tempo, per la voglia pronta;

Vencido em breve tínhamos espaço,

Que por milha na terra calculamos,

Porque o desejo estimulava o passo:

e verso noi volar furon sentiti,

non però visti, spiriti parlando

a la mensa d’amor cortesi inviti.

Em direitura a nós voar julgamos

Invisíveis espíritos, chamando

De amor à mesa em lépidos reclamos.

La prima voce che passò volando

’Vinum non habent’altamente disse,

e dietro a noi l’andò reïterando.

A voz primeira que passou voando,

Vinum non habent proferiu sonora

E ainda muito além foi reiterando.

E prima che del tutto non si udisse

per allungarsi, un’altra ’I’ sono Oreste’

passò gridando, e anco non s’affisse.

Mas antes de perder-se pelo ar fora,

Outra acercou-se. — “Orestes sou!” — dizia;

E apartou-se igualmente sem demora.

“Oh!”, diss’io, “padre, che voci son queste?”.

E com’io domandai, ecco la terza

dicendo: ’Amate da cui male aveste’.

— “Que vozes estas são, Mestre?” — inquiria.

Mas, apenas falara, eis vem terceira.

— “Amai imigos vossos!” — eu lhe ouvia.

E ’l buon maestro: “Questo cinghio sferza

la colpa de la invidia, e però sono

tratte d’amor le corde de la ferza.

— “Pune este círc’lo a culpa traiçoeira” —

O Mestre diz — “da inveja; o açoite aplica

O amor, que os rigores lhe aligeira.

Lo fren vuol esser del contrario suono;

credo che l’udirai, per mio avviso,

prima che giunghi al passo del perdono.

“Contrário som, porém, o freio indica.

Antes que atinjas do perdão a entrada,

Terás de ouvi-lo; e disto certo fica.

Ma ficca li occhi per l’aere ben fiso,

e vedrai gente innanzi a noi sedersi,

e ciascun è lungo la grotta assiso”.

“Tem ora a vista para além fitada;

De espíritos, ao longo do alto muro,

Assentados verás soma avultada.” —

Allora più che prima li occhi apersi;

guarda’ mi innanzi, e vidi ombre con manti

al color de la pietra non diversi.

Mais que de antes então a vista apuro;

Almas distingo, que envolviam mantos,

Que a cor imitam do penhasco duro.

E poi che fummo un poco più avanti,

udia gridar: ’Maria òra per noi’:

gridar ’Michele’ e ’Pietro’ e ’Tutti santi’.

Um pouco avante ouvi de esp’ritos tantos

A voz bradar: — “Por nós orai, Maria,

Pedro, Miguel e todos os mais Santos!”

Non credo che per terra vada ancoi

omo sì duro, che non fosse punto

per compassion di quel ch’i’ vidi poi;

Na terra homem tão fero não seria,

Que não sentisse o coração pungido

Em vendo o que aos meus olhos se of’recia.

ché, quando fui sì presso di lor giunto,

che li atti loro a me venivan certi,

per li occhi fui di grave dolor munto.

Acerquei-me por ser mais distinguido

De cada sombra o menear e o gesto:

Pelos olhos à dor alívio hei tido.

Di vil ciliccio mi parean coperti,

e l’un sofferia l’altro con la spalla,

e tutti da la ripa eran sofferti.

Então foi claramente manifesto

Que entre si, uns aos outros se arrimavam,

Todos à pedra, em seu cilício mesto.

Così li ciechi a cui la roba falla,

stanno a’ perdoni a chieder lor bisogna,

e l’uno il capo sopra l’altro avvalla,

Assim os pobres cegos mendigavam

Nos dias de Perdão da igreja à porta,

Mutuamente as cabeças encostavam;

perché ’n altrui pietà tosto si pogna,

non pur per lo sonar de le parole,

ma per la vista che non meno agogna.

Pois a piedade o coração nos corta,

Quando ao som das palavras se acrescenta

Da vista a ação que o peito desconforta

E come a li orbi non approda il sole,

così a l’ombre quivi, ond’io parlo ora,

luce del ciel di sé largir non vole;

E como o sol aos cegos não se ostenta,

Assim também às sombras que alivia,

Não mais do céu a luz olhos alenta.

ché a tutti un fil di ferro i cigli fóra

e cusce sì, come a sparvier selvaggio

si fa però che queto non dimora.

Fio de ferro as pálpebras prendia

A todas, como ao gavião selvage

Para domar-lhe a condição bravia.

A me pareva, andando, fare oltraggio,

veggendo altrui, non essendo veduto:

per ch’io mi volsi al mio consiglio saggio.

Cuidei, se andasse, lhes fazer ultraje,

Lhes vendo as faces e ocultando a minha:

E o Mestre olhei em tácita linguage.

Ben sapev’ei che volea dir lo muto;

e però non attese mia dimanda,

ma disse: “Parla, e sie breve e arguto”.

E o Mestre, bem sabendo o que convinha,

Antecipou-se logo ao meu desejo

E disse: — “Arguto sê, e fala asinha.” —

Virgilio mi venìa da quella banda

de la cornice onde cader si puote,

perché da nulla sponda s’inghirlanda;

Virgílio caminhava neste ensejo

Do lado, onde à cornija falta amparo;

Dali cair se pode e o risco eu vejo.

da l’altra parte m’eran le divote

ombre, che per l’orribile costura

premevan sì, che bagnavan le gote.

As almas do outro lado eram; reparo

Que dos olhos a hórrida costura

Provoca pranto copioso e amaro.

Volsimi a loro e: “O gente sicura”,

incominciai, “di veder l’alto lume

che ’l disio vostro solo ha in sua cura,

Voltei-me e disse: — “Ó almas, que a ventura

De ver tereis ao certo o excelso Lume;

De que somente o vosso anelo cura,

se tosto grazia resolva le schiume

di vostra coscïenza sì che chiaro

per essa scenda de la mente il fiume,

“Dissolva a Graça em vós todo o negrume

Da consciência e nela manar faça

Da mente o rio em límpido corrume!

ditemi, ché mi fia grazioso e caro,

s’anima è qui tra voi che sia latina;

e forse lei sarà buon s’i’ l’apparo”.

“Concedei-me o que mais me satisfaça:

Dizei-me qual de vós latina há sido;

De eu sabê-lo algum bem talvez lhe nasça.” —

“O frate mio, ciascuna è cittadina

d’una vera città; ma tu vuo’ dire

che vivesse in Italia peregrina”.

— “Por pátria, irmão, só hemos conhecido

A cidade de Deus: dizer quiseste

Peregrina na Itália haja vivido.” —

Questo mi parve per risposta udire

più innanzi alquanto che là dov’io stava,

ond’io mi feci ancor più là sentire.

De mim remota a voz parece deste,

Que assim disse; e portanto, passo avante

Por saber certo a quem atenção preste.

Tra l’altre vidi un’ombra ch’aspettava

in vista; e se volesse alcun dir ’Come?’,

lo mento a guisa d’orbo in sù levava.

E uma senhora entre as mais vi, que, distante,

Aguardava-me. E como eu a distinguia?

Qual cego, alçava o mento pra diante.

“Spirto”, diss’io, “che per salir ti dome,

se tu se’ quelli che mi rispondesti,

fammiti conto o per luogo o per nome”.

— “Tu, que para subir penas” — dizia —

“Quem foste, onde nasceste diz: te imploro,

Se é tua voz que, há pouco, respondia.”

“Io fui sanese”, rispuose, “e con questi

altri rimendo qui la vita ria,

lagrimando a colui che sé ne presti.

— “Fui de Siena” — tornou — “com este choro

Os graves erros de perversa vida,

E a Deus que se nos dê, clemente, exoro.

Savia non fui, avvegna che Sapìa

fossi chiamata, e fui de li altrui danni

più lieta assai che di ventura mia.

“Chamei-me Sápia, mas não fui sabida.

Mais deleite me deu o alheio dano

Do que a dita a mim própria concedida.

E perché tu non creda ch’io t’inganni,

odi s’i’ fui, com’io ti dico, folle,

già discendendo l’arco d’i miei anni.

“E por que não presumas que te engano,

Se fui louca verás pelo que digo.

Já no declínio do viver humano

Eran li cittadin miei presso a Colle

in campo giunti co’ loro avversari,

e io pregava Iddio di quel ch’e’ volle.

“Eu era, quando a rebater o inimigo

Em Colle os meus patrícios campearam;

A Deus roguei que lhes não fosse amigo.

Rotti fuor quivi e vòlti ne li amari

passi di fuga; e veggendo la caccia,

letizia presi a tutte altre dispari,

“Destroçados, à fuga se lançaram,

E a mim, que estava aquele transe vendo,

Indizíveis prazeres me tornaram,

tanto ch’io volsi in sù l’ardita faccia,

gridando a Dio: “Omai più non ti temo!”,

come fé ’l merlo per poca bonaccia.

“Em modo, que atrevida, olhos erguendo,

— “Não mais Deus tenho!” — contra o céu gritava

Qual melro, instantes de bonança tendo.

Pace volli con Dio in su lo stremo

de la mia vita; e ancor non sarebbe

lo mio dover per penitenza scemo,

“Com Deus quis paz, mas quando já tocava

Da vida o termo; e ainda não pudera

A dívida solver, que me onerava,

se ciò non fosse, ch’a memoria m’ebbe

Pier Pettinaio in sue sante orazioni,

a cui di me per caritate increbbe.

“Se Pedro Pettinanho não se houvera,

Nas santas operações de mim lembrado:

Em prol meu, caridade o comovera.

Ma tu chi se’, che nostre condizioni

vai dimandando, e porti li occhi sciolti,

sì com’io credo, e spirando ragioni?”.

“Mas quem és, que nos tens interrogado,

Que estando, creio, de olhos não tolhidos

E respirando indagas nosso estado?” —

“Li occhi”, diss’io, “mi fieno ancor qui tolti,

ma picciol tempo, ché poca è l’offesa

fatta per esser con invidia vòlti.

— “Olhos” — disse — “terei também cerzidos,

Porém por pouco tempo; que da inveja

No mundo hão sido rara vez torcidos,

Troppa è più la paura ond’è sospesa

l’anima mia del tormento di sotto,

che già lo ’ncarco di là giù mi pesa”.

“Maior receio o peito me dardeja

De outro tormento; e tanto me angustia,

Que o seu fardo a sentir cuido já steja.” —

Ed ella a me: “Chi t’ ha dunque condotto

qua sù tra noi, se giù ritornar credi?”.

E io: “Costui ch’è meco e non fa motto.

— “Mas quem ao monte” — me tornou — “te guia,

Pois de voltar ao mundo tens certeza?” —

— “Quem tenho ao lado e voz não pronuncia.

E vivo sono; e però mi richiedi,

spirito eletto, se tu vuo’ ch’i’ mova

di là per te ancor li mortai piedi”.

“Inda vivo; e, pois fala com franqueza,

Alma eleita, se queres que os pés mova

Em prol teu lá na terra com presteza.” —

“Oh, questa è a udir sì cosa nuova”,

rispuose, “che gran segno è che Dio t’ami;

però col priego tuo talor mi giova.

— “O que dizendo estás, cousa é tão nova

Que por mim rogues fervorosa peço,

Pois da divina dileção dás prova.

E cheggioti, per quel che tu più brami,

se mai calchi la terra di Toscana,

che a’ miei propinqui tu ben mi rinfami.

“E pelo que te merecer mais preço

Suplico-te: ao pisar terra toscana

Ao meu nome entre os meus aviva o apreço.

Tu li vedrai tra quella gente vana

che spera in Talamone, e perderagli

più di speranza ch'a trovar la Diana;

“Terás de vê-los entre a gente insana,

Que espera em Talamone, mas como antes,

Quando buscava as águas do Diana:

ma più vi perderanno li ammiragli”.

Mor engano há de ser dos almirantes.” —

Canto XIV

Canto XIV, dove si tratta del sopradetto girone, e qui si purga la sopradetta colpa della invidia; dove nomina messer Rinieri da Calvoli e molti altri.

Dante conversa com outras almas de invejosos. Respondendo o Poeta a uma pergunta de Rinieri de Calboli, intervém Guido del Duca, imprecando contra as cidades de Toscana e lamentando, depois, a degeneração das famílias nobres de Romanha. Os Poetas ouvem vozes que lembram episódios nos quais o pecado da inveja foi castigado.

“Chi è costui che ’l nostro monte cerchia

prima che morte li abbia dato il volo,

e apre li occhi a sua voglia e coverchia?”.

“Este quem é ao nosso monte vindo,

Sem ter-lhe a morte as asas desatado,

Os olhos, quando quer, fechando e abrindo?” —

“Non so chi sia, ma so ch’e’ non è solo;

domandal tu che più li t’avvicini,

e dolcemente, sì che parli, acco’ lo”.

— “Ignoro; mas vem de outro acompanhado.

Tu, que és mais perto, a perguntar começa,

E, para nos falar, mostra-lhe agrado.” —

Così due spirti, l’uno a l’altro chini,

ragionavan di me ivi a man dritta;

poi fer li visi, per dirmi, supini;

De dois esp’ritos junto se endereça

A mim desta arte a voz: stão-me a direita,

Cada um para trás alça a cabeça.

e disse l’uno: “O anima che fitta

nel corpo ancora inver’ lo ciel ten vai,

per carità ne consola e ne ditta

— “Ó alma” — disse-me uma — “que, na estreita

Prisão corpórea ainda, aos céus ascende,

Dá-nos consolo, à caridade afeita.

onde vieni e chi se’; ché tu ne fai

tanto maravigliar de la tua grazia,

quanto vuol cosa che non fu più mai”.

“Quem és e donde vens? Porque nos prende

Pasmo notando a Graça, que te ampara,

Portento que ninguém viu, nem compreende.” —

E io: “Per mezza Toscana si spazia

un fiumicel che nasce in Falterona,

e cento miglia di corso nol sazia.

Tornei-lhe: — “Na Toscana se depara

Rio, que brota em Falterona escasso

E nunca, milhas cem correndo, pára:

Di sovr’esso rech’io questa persona:

dirvi ch’i’ sia, saria parlare indarno,

ché ’l nome mio ancor molto non suona”.

“Este corpo dali conduzo lasso.

Dizer quem sou discurso vão seria:

Meu nome inda não soa em largo espaço.” —

“Se ben lo ’ntendimento tuo accarno

con lo ’ntelletto”, allora mi rispuose

quei che diceva pria, “tu parli d’Arno”.

— “Se bem te entendo” — assim me respondia

A sombra, que antes de outra eu tinha ouvido —

“Ao Arno o dizer teu se referia.” —

E l’altro disse lui: “Perché nascose

questi il vocabol di quella riviera,

pur com’om fa de l’orribili cose?”.

— “Por que” — lhe atalha a outra — “ele escondido

Nos tem do rio o nome verdadeiro?

Cousa horrível se encerra em seu sentido?” —

E l’ombra che di ciò domandata era,

si sdebitò così: “Non so; ma degno

ben è che ’l nome di tal valle pèra;

Disse-lhe a sombra, que falou primeiro:

— “Não sei; mas fora bem feliz o instante,

Em que o nome pereça ao vale inteiro:

ché dal principio suo, ov’è sì pregno

l’alpestro monte ond’è tronco Peloro,

che ’n pochi luoghi passa oltra quel segno,

“Dês que nasce lá onde é redundante

De águas a serra que o Peloro unira,

Noutras partes, porém, pouco abundante,

infin là ’ve si rende per ristoro

di quel che ’l ciel de la marina asciuga,

ond’ hanno i fiumi ciò che va con loro,

“Até que o mar do seu tributo aufira

Reparo ao que no seio o céu lhe suga,

E vida assim pra novos rios tira,

vertù così per nimica si fuga

da tutti come biscia, o per sventura

del luogo, o per mal uso che li fruga:

“Todos ali virtude hão posto em fuga,

Qual víbora inimiga, ou por efeito

Do clima, ou por moral, que o bem refuga.

ond’ hanno sì mutata lor natura

li abitator de la misera valle,

che par che Circe li avesse in pastura.

“Natureza por vícios se há desfeito

Na gente desse vale impuro,

Como de Circe apascentada a jeito.

Tra brutti porci, più degni di galle

che d’altro cibo fatto in uman uso,

dirizza prima il suo povero calle.

“Cava o rio primeiro o leito escuro

Entre porcos mais di’nos de bolota

Do que de cibo, em que haja humano apuro.

Botoli trova poi, venendo giuso,

ringhiosi più che non chiede lor possa,

e da lor disdegnosa torce il muso.

“Baixando, acha de gozos mó abjeta,

Em que o furor à força não se iguala,

E, como por desdém, busca outra meta.

Vassi caggendo; e quant’ella più ’ngrossa,

tanto più trova di can farsi lupi

la maladetta e sventurata fossa.

“Essa maldita e desgraçada vala

Tantos mais cães em lobos vê tornados

Quanto mais corre e mais caudal resvala.

Discesa poi per più pelaghi cupi,

trova le volpi sì piene di froda,

che non temono ingegno che le occùpi.

“Imerge em princípios mais rasgados,

Onde encontra raposas tão manhosas,

Que os laços mais sutis ficam frustrados.

Né lascerò di dir perch’altri m’oda;

e buon sarà costui, s’ancor s’ammenta

di ciò che vero spirto mi disnoda.

“Do porvir direi cousas espantosas,

E quem me ouvir conserve na lembrança

Verdades que há de ver bem dolorosas.

Io veggio tuo nepote che diventa

cacciator di quei lupi in su la riva

del fiero fiume, e tutti li sgomenta.

“Teu neto os lobos a caçar se lança

Desse rio maldito sobre a riva:

Enquanto os não destroça não descansa.

Vende la carne loro essendo viva;

poscia li ancide come antica belva;

molti di vita e sé di pregio priva.

“A carne sua vende, estando viva,

Como reses depois mata-os cruento;

Muitos da vida e a si da glória priva.

Sanguinoso esce de la trista selva;

lasciala tal, che di qui a mille anni

ne lo stato primaio non si rinselva”.

“Da triste selva sai sanguinolento

E a deixa, tal que ainda após mil anos

Tornar não há de ao primitivo assento.” —

Com’a l’annunzio di dogliosi danni

si turba il viso di colui ch’ascolta,

da qual che parte il periglio l’assanni,

Como, ao presságio de futuros danos,

Merencório se mostra o interessado,

Onde quer que a fortuna urda os enganos;

così vid’io l’altr’anima, che volta

stava a udir, turbarsi e farsi trista,

poi ch’ebbe la parola a sé raccolta.

Assim o outro espírito: voltado

Para escutar se havendo, se entristece,

Depois que teve o sócio terminado.

Lo dir de l’una e de l’altra la vista

mi fer voglioso di saper lor nomi,

e dimanda ne fei con prieghi mista;

Como saber seus nomes eu quisesse,

Ouvindo aquele, ao outro o gesto vendo,

A pergunta entre rogos se oferece.

per che lo spirto che di pria parlòmi

ricominciò: “Tu vuo’ ch’io mi deduca

nel fare a te ciò che tu far non vuo’ mi.

O que falara respondeu dizendo:

“Pedes que eu, pronto, quanto anelas faça,

A instância minha em pouco apreço tendo.

Ma da che Dio in te vuol che traluca

tanto sua grazia, non ti sarò scarso;

però sappi ch’io fui Guido del Duca.

“Mas como em ti de Deus transluz a Graça,

Não te há de ser Guido del Duca esquivo

Tanto, que o teu querer não satisfaça.

Fu il sangue mio d’invidia sì rïarso,

che se veduto avesse uom farsi lieto,

visto m’avresti di livore sparso.

“Da inveja o fogo ardeu em mim tão vivo,

Que ao ver sorriso de outrem no semblante,

Em meu rosto o libor era expressivo.

Di mia semente cotal paglia mieto;

o gente umana, perché poni ’l core

là ’v’è mestier di consorte divieto?

“Semeei: colho o fruto repugnante.

Oh! por que, raça humana, o que repele

Qualquer partilha almejas ofegante?

Questi è Rinier; questi è ’l pregio e l’onore

de la casa da Calboli, ove nullo

fatto s’è reda poi del suo valore.

“Este foi Rinieri: estava nele

Dos Calboli o primor: ao nome honrado

Herdeiro não deixou que a glória zele.

E non pur lo suo sangue è fatto brullo,

tra ’l Po e ’l monte e la marina e ’l Reno,

del ben richesto al vero e al trastullo;

“Não só à prole sua tem faltado,

Entre o Pó e a montanha, o mar e o Reno

O bem para a verdade e o prazer dado;

ché dentro a questi termini è ripieno

di venenosi sterpi, sì che tardi

per coltivare omai verrebber meno.

“Pela extensa amplidão desse terreno

Alastram tudo abrolhos perigosos:

Quando extirpar se pode um tal veneno?

Ov’è ’l buon Lizio e Arrigo Mainardi?

Pier Traversaro e Guido di Carpigna?

Oh Romagnuoli tornati in bastardi!

“Onde Mainardi e Lizio estão famosos?

Qual de Carpigna e Traversaro o fado?

Ó Romanhóis bastardos desbriosos!

Quando in Bologna un Fabbro si ralligna?

quando in Faenza un Bernardin di Fosco,

verga gentil di picciola gramigna?

“Quando um Fabro se tem nobilitado,

Como em Faenza um Fosco Bernardino,

Varas gentis de tronco definhado!

Non ti maravigliar s’io piango, Tosco,

quando rimembro, con Guido da Prata,

Ugolin d’Azzo che vivette nosco,

“O pranto meu não julgues pouco di’no,

Se com Guido de Prata rememoro

O companheiro nosso, Azzo Ugolino;

Federigo Tignoso e sua brigata,

la casa Traversara e li Anastagi

(e l’una gente e l’altra è diretata),

“Se Fred’rico Tignoso e a prole choro;

Solares de Anastagi e Traversara,

Sem herdeiros extintos, se eu deploro,

le donne e ’ cavalier, li affanni e li agi

che ne ’nvogliava amore e cortesia

là dove i cuor son fatti sì malvagi.

“Cavaleiros e damas, glória rara,

Que inspiravam amor e cortesia

Na terra, que a virtude desampara!

O Bretinoro, ché non fuggi via,

poi che gita se n’è la tua famiglia

e molta gente per non esser ria?

“Cai em ruínas, Brettinoro ímpia!

Em ti viver tua gente não quisera;

Com mais outras, temendo o mal, fugia.

Ben fa Bagnacaval, che non rifiglia;

e mal fa Castrocaro, e peggio Conio,

che di figliar tai conti più s’impiglia.

“Bem faz Bagnacaval: prole não gera,

Castrocaro faz mal e pior Cônio

Que a tais condes da vida o lume dera.

Ben faranno i Pagan, da che ’l demonio

lor sen girà; ma non però che puro

già mai rimagna d’essi testimonio.

“Os Pagani irão bem, quando o Demônio

Deixá-los; mais não podem nome puro

Já nunca possuir no solo ausônio.”

O Ugolin de’ Fantolin, sicuro

è ’l nome tuo, da che più non s’aspetta

chi far lo possa, tralignando, scuro.

Ugolin Fantolin, ficou seguro

Da fama tua o lustre; pois já agora

Não terás filhos pra torná-lo escuro.

Ma va via, Tosco, omai; ch’or mi diletta

troppo di pianger più che di parlare,

sì m’ ha nostra ragion la mente stretta”.

“Podes, Toscano, prosseguir embora:

Pranto, mais que discursos, me deleita;

Lembrando a pátria, o coração me chora.” —

Noi sapavam che quell’anime care

ci sentivano andar; però, tacendo,

facëan noi del cammin confidare.

O passo as almas na vereda estreita

Ouviam-nos, silêncio elas guardando.

Era a jornada com certeza feita.

Poi fummo fatti soli procedendo,

folgore parve quando l’aere fende,

voce che giunse di contra dicendo:

Já ficaríamos sós, avante andando,

Eis brada voz nos ares de repente;

Veloz, qual raio, vinha a nós chamando:

’Anciderammi qualunque m’apprende’;

e fuggì come tuon che si dilegua,

se sùbito la nuvola scoscende.

— “Quem me encontrar me mate incontinênti” —

E fugiu qual trovão que distancia

Se o vento a nuvem rasga de repente.

Come da lei l’udir nostro ebbe triegua,

ed ecco l’altra con sì gran fracasso,

che somigliò tonar che tosto segua:

O terrível clamor cessado havia,

Com medonho fracasso eis outra brada,

Como um trovão que a outro sucedia:

“Io sono Aglauro che divenni sasso”;

e allor, per ristrignermi al poeta,

in destro feci, e non innanzi, il passo.

— “Aglauro sou, em rocha transformada” —

E a Virgílio acercar-me então querendo,

Dei, não avante, um passo atrás na estrada.

Già era l’aura d’ogne parte queta;

ed el mi disse: “Quel fu ’l duro camo

che dovria l’uom tener dentro a sua meta.

Tranqüilo o ar por toda parte vendo,

— “Este é” — falou-me o Mestre — “o duro freio,

Que os homens deve estar sempre contendo:

Ma voi prendete l’esca, sì che l’amo

de l’antico avversaro a sé vi tira;

e però poco val freno o richiamo.

“Mas vós mordeis a isca em triste enleio

E o prístino inimigo do anzol tira:

De conter ou pungir que vale o meio?

Chiamavi ’l cielo e ’ntorno vi si gira,

mostrandovi le sue bellezze etterne,

e l’occhio vostro pur a terra mira;

“O céu vos chama, em torno de vós gira,

Esplendores eternos vos mostrando;

Mas a vista, enlevada, a terra mira,

onde vi batte chi tutto discerne”.

“E quem vê tudo então vai castigando.” —

Canto XV

Canto XV, il quale tratta de la essenza del terzo girone, luogo diputato a purgare la colpa e peccato de l’ira; e dichiara Virgilio a Dante uno dubbio nato di parole dette nel precedente canto da Guido del Duca, e una visione ch’aparve in sogno a l’auttore, cioè Dante.

Caindo a noite, os dois Poetas chegam ao terceiro compartimento. Aí Dante, em êxtase, vê exemplos de mansuetude e misericórdia. Voltando a si, encontra-se imerso num fumo que obscurece o ar e impede a visão.

Quanto tra l’ultimar de l’ora terza

e ’l principio del dì par de la spera

che sempre a guisa di fanciullo scherza,

Quanto caminho faz da tércia hora,

No giro seu, a luminosa esfera,

— Sempre a mover-se qual criança — à aurora,

tanto pareva già inver’ la sera

essere al sol del suo corso rimaso;

vespero là, e qui mezza notte era.

Tanto, para acabar o curso, espera

O sol, e para dar à tarde entrada:

Lá vésperas, aqui meia-noite era.

E i raggi ne ferien per mezzo ’l naso,

perché per noi girato era sì ’l monte,

che già dritti andavamo inver’ l’occaso,

De luz me estava a face então banhada;

Porque, em torno à montanha prosseguindo,

Do ocaso em direção ia a jornada,

quand’io senti’ a me gravar la fronte

a lo splendore assai più che di prima,

e stupor m’eran le cose non conte;

Quando, mais vivo resplendor fulgindo,

Ofuscado fiquei mais do que dantes:

Desse portento a ação pasmei sentindo.

ond’io levai le mani inver’ la cima

de le mie ciglia, e fecimi ’l solecchio,

che del soverchio visibile lima.

Acima de meus olhos, por instantes,

As mãos alcei — sombreiro, que antepara

O mor excesso aos raios deslumbrantes.

Come quando da l'acqua o da lo specchio

salta lo raggio a l'opposita parte,

salendo sù per lo modo parecchio

Assim como de espelho ou linfa clara

Ressalta a luz de encontro à oposta parte,

Subindo logo após, como baixara;

a quel che scende, e tanto si diparte

dal cader de la pietra in igual tratta,

sì come mostra esperïenza e arte;

Da linha vertical não se disparte,

Uma distância igual sempre mantendo,

Como nos mostra experiência e arte:

così mi parve da luce rifratta

quivi dinanzi a me esser percosso;

per che a fuggir la mia vista fu ratta.

Em frente à luz, assim, se refrangendo,

Tão penetrante a vista me feria,

Que a dirigi a um lado, olhos volvendo.

“Che è quel, dolce padre, a che non posso

schermar lo viso tanto che mi vaglia”,

diss’io, “e pare inver’ noi esser mosso?”.

“Qual é” — ao Mestre amado então dizia —

Aquele objeto, que me ofusca tanto

E ao nosso encontro, ao parecer, se envia?” —

“Non ti maravigliar s’ancor t’abbaglia

la famiglia del cielo”, a me rispuose:

“messo è che viene ad invitar ch’om saglia.

— “Que inda te ofusque não te mova espanto

A celeste família” — me há tornado: —

“Falar-te vem um mensageiro santo.

Tosto sarà ch’a veder queste cose

non ti fia grave, ma fieti diletto

quanto natura a sentir ti dispuose”.

“A veres com delícia aparelhado

Serás em breve um lume refulgente,

Quanto ser pode ao ente humano dado.” —

Poi giunti fummo a l’angel benedetto,

con lieta voce disse: “Intrate quinci

ad un scaleo vie men che li altri eretto”.

Acercados ao anjo, alegremente

Nos disse: — “Aqui passai, menos penosa

Subida nesta escada está patente.”

Noi montavam, già partiti di linci,

e ’Beati misericordes!’ fue

cantato retro, e ’Godi tu che vinci!’.

Andando, atrás cantar em voz donosa

Beati Misericordes nós ouvimos

E “Exulta na vitória gloriosa”,

Lo mio maestro e io soli amendue

suso andavamo; e io pensai, andando,

prode acquistar ne le parole sue;

Para cima, portanto, nós subimos;

E eu das vozes do Vate cogitava

Colher proveito, enquanto sós nos imos.

e dirizza’ mi a lui sì dimandando:

“Che volse dir lo spirto di Romagna,

e 'divieto' e 'consorte' menzionando?”.

E, me voltando, assim lhe perguntava:

“O que Guido del Duca nos dizia,

Quando em bens não partíveis nos falava?” —

Per ch’elli a me: “Di sua maggior magagna

conosce il danno; e però non s’ammiri

se ne riprende perché men si piagna.

— “Do seu vício pior” — tornou — “sabia

Os danos; não se estranhe, se o acusando,

Do mal que fazer possa prevenia;

Perché s’appuntano i vostri disiri

dove per compagnia parte si scema,

invidia move il mantaco a’ sospiri.

“Porque, do mundo os bens vós desejando,

A que partilha todo o apreço tira,

Arde a inveja, suspiros provocando.

Ma se l’amor de la spera supprema

torcesse in suso il disiderio vostro,

non vi sarebbe al petto quella tema;

Mas, se a esfera imortal vossa alma aspira,

Levantando-se o anelo àquela altura,

Esse temor no peito voz expira.

ché, per quanti si dice più lì ’nostro’,

tanto possiede più di ben ciascuno,

e più di caritate arde in quel chiostro”.

“Tanto mais lá cad’um goza ventura,

Quanto por muitos ela mais se estende,

Quanto mais caridade lá se apura.” —

“Io son d’esser contento più digiuno”,

diss’io, “che se mi fosse pria taciuto,

e più di dubbio ne la mente aduno.

— “O entendimento” — eu digo — “ora compreende

Menos do que antes de eu te haver falado;

À mente ora mor dúvida descende.

Com’esser puote ch’un ben, distributo

in più posseditor, faccia più ricchi

di sé che se da pochi è posseduto?”.

“Como um bem, que é de muitos partilhado,

A cada possessor dá mais riqueza

Do que se a posse fora apropriado?” —

Ed elli a me: “Però che tu rificchi

la mente pur a le cose terrene,

di vera luce tenebre dispicchi.

— “Teu spírito” — replica — “na rudeza

Das cousas terreais stando imergido,

Vê trevas onde a luz tem mais clareza,

Quello infinito e ineffabil bene

che là sù è, così corre ad amore

com’a lucido corpo raggio vene.

“Esse inefável bem, no céu fruído,

Infindo, para o amor, correndo desce,

Qual raio a corpo lúcido e polido.

Tanto si dà quanto trova d’ardore;

sì che, quantunque carità si stende,

cresce sovr’essa l’etterno valore.

“Se ardor acha mais vivo, mais se of’rece;

Quanto mais caridade está fulgindo,

Virtude eterna mais sobre ela cresce.

E quanta gente più là sù s’intende,

più v’è da bene amare, e più vi s’ama,

e come specchio l’uno a l’altro rende.

“Quanto mais vai a multidão subindo,

Mais amar podem, mais a amor se aplicam,

Bem como espelho, um no outro refletindo.

E se la mia ragion non ti disfama,

vedrai Beatrice, ed ella pienamente

ti torrà questa e ciascun’altra brama.

“Se persistindo as dúvidas te ficam,

Hás de ver Beatriz: da sábia mente

Razão escutarás, que tudo explicam.

Procaccia pur che tosto sieno spente,

come son già le due, le cinque piaghe,

che si richiudon per esser dolente”.

“Para apagares, pois, sê diligente.

As chagas cinco, que inda em ti stou vendo:

Há de cerrá-las contrição pungente.” —

Com’io voleva dicer ’Tu m’appaghe’,

vidimi giunto in su l’altro girone,

sì che tacer mi fer le luci vaghe.

Quando eu ia dizer — Mestre, compreendo —

No círculo eis penetro imediato:

Calei-me, a vista alucinada tendo.

Ivi mi parve in una visïone

estatica di sùbito esser tratto,

e vedere in un tempio più persone;

Julgava então, de uma visão no rapto,

Extático, que em templo se mostrava

Multidão grande, de oração no ato.

e una donna, in su l’entrar, con atto

dolce di madre dicer: “Figliuol mio,

perché hai tu così verso noi fatto?

Com piedoso semblante, à entrada estava

Meiga matrona.