Hij is het die zijnen zetel naar Avignon verlegde.

86 Maccabeërs.

94 Om de plaats van Judas te vervullen werd tusschen twee geschikte achtbare mannen geloot en Matthias alzoo door het lot aangewezen. Handelingen Kap. I, vs. 21–26.

106 Zie hoofdstuk 17 van de Openbaring van Johannes.

107 Zij is de Kerk.

109 De Zeven hoofden zijn waarschijnlijk de zeven sacramenten, de tien hoornen de tien geboden. Haar echtgenoot is de Paus.

Twintigste Zang.

26 Aruns, een waarzegger uit Lucanus.

58 haar vader, Tiresias. Bacchus’ Stad, Thebe.

93 loting, die anders door de wichelaars gehouden om een naam voor een stad te kiezen.

94 Pinamonte heeft graaf Albrecht Casalodi heer van Mantua overreed om de beste van zijne aanhangers uit zijne stad te verbannen; toen zijn raad was opgevolgd heeft Pinamonte zelf zich van Mantua meester gemaakt.

112 Zie Aeneïs II 114.

118 Asdente, een mystieke schoenmaker.

124 Kaïn’s gezicht zag men oudtijds in de maan en over Sevilla trok men de Meridiaan, die de twee halfronden scheidt.

127 Hier wordt wederom evenals aan het einde van den achtsten zang de tijd aangegeven naar den voor de dichters onzichtbaren stand der hemelteekenen n.l. één uur na zonsopgang van den tweeden dag, den stillen Zaterdag.

Een-en-twintigste Zang.

38 Santa Zita schutsheilige van Lucca.

41 Bonturo d.i. ironie, want juist Bonturo was de ergste.

48 De heilige buiging, dit slaat op de gebogen houding waarin volgens vers 46 de zondaar weêr bovenkwam.

49 Serchio de rivier waaraan Lucca ligt.

78 Ik volg hier de lezing „Che gli approda.”

95 Caprona, eene sterkte der Pisanen, hun door die van Lucca, die met de andere Guelfen verbonden waren, ontnomen. In 1290 echter noopten de Pisanen onder den Graaf van Montefeltro de bezetting van Caprona tot de overgave der sterkte, onder beding dat ze in vrijheid mochten weggaan. Bij het uittrekken, verhieven zich onder de Pisanen de kreten van: „Pakt hen, pakt hen” hetgeen de grootste vrees onder die van Lucca deed ontstaan en Dante zelf woonde dit voorval bij.

111 Zooals uit zang XXIII zal blijken, is dit een leugen.

112 Het is nu 10 uur in den voormiddag van den stillen Zaterdag des jaren 1300. Op het oogenblik van Jezus’ sterven, gebeurde de aardbeving, reeds in Zang XII vermeld, en die zich het meest hier bij de huichelaars deed gevoelen, daar zij voornamelijk Jezus’ veroordeeling bewerkten. Jezus stierf 3 uur namiddag.

116 een luchtje schept, d.i. uit het pek maar buiten kijkt.

Twee-en-twintigste Zang.

5 De inwoners van Arezzo, altijd door vijanden geplaagd, waren bijzonder krijgshaftig.

7 Klokken, hadden b.v. de Florentijnen op hun strijdkar.

82 Gomita, gunsteling van Nino Visconti van Pisa, bestuurder van Gallura, provincie van Sardinië, dat toen van Pisa hoorde.

88 Logore is een andere provincie van Sardinië van welke Michael Zanche zich door bedrog had meester gemaakt.

100 Dit geheele Spel is een treffend beeld van bedrog, dat zich door bedrog wil dekken en zijnen vervolgers (het geweten) wil ontkomen, terwijl ten slotte toch alles in het kleverig pek der ongerechtigheid blijft steken.

Giampoli de Navarrees, wil zijnen pijnigers door list ontkomen. Zij loopen erin door het voorstel van Pluim-Strijker (112), die meent, dat hij hem toch te snel af zal zijn, daar hij zelf vliegt, en de ander niet, en die voorstelt, dat de duivels de oever ontruimen, zoodat de hooge dam (112) den Navarrees tot een schild zij.

120 hij het eerst, n.l. Hondsnoet z. vs. 106.

123 hun voornemen, n.l. om hem te villen.

Drie-en-twintigste Zang.

4 De Fabel van Esopus: de muis vroeg den kikvorsch haar over de sloot te helpen; de kikvorsch willigde het verzoek in, maar met de bedoeling om haar te verdrinken, bond haar aan zijn poot en ging zóó te water. Toen kwam de wouw en zag de muis aan ’t oppervlak van ’t water; dies haalde hij met de muis ook den kikvorsch weg en vrat ze beiden op.

Bredero S. B. III. 2. Als de Kickvors en de Muys dus ’t samen hassebassen. So mocht de kuyckendief wel schielijck haar verrassen.

30 van beiden, n.l. van uwe en mijne gedachten.

53 zij, de duivels.

66 Keizer Frederik II gaf dergelijke mantels aan de majesteit-schenders, alvorens ze, naar de sage, te laten verbranden.

Het lood van binnen, door goud van buiten verheimelijkt, toont wederom aan hoe de straf overeenstemt met de misdaad, hier die van schijn, misleiding en huichelarij. Men denkt hierbij aan de witgepleisterde graven, waarmee Jezus weleer de Farizieën vergeleek.

99 als licht, van wege het goud, evenals zoo straks de oranje kappen, gelijk de kleur is van gloeiende kolen.

101 de weegschalen zijn de huichelaars zelf, maar aldus genoemd omdat ze bevracht zijn met gewichten.

103 Broeders der Blijdschap, spotnaam door het volk gegeven aan de ridders der orde van de Heilige Maria door Urbaan IV gesticht, welker leden de ongeloovigen moesten bestrijden, maar in plaats daarvan tehuis een vroolijk leven vierden. De twee hiergemoemden werden om hunne gehuichelde onpartijdigheid te zamen tot Podesta verkozen; ze maakten van hun macht echter gebruik om de Ghibellijnen te verdrijven en o.a. de bezittingen der Uberti in het Gardingo (een wijk van Florence, nu nog zetel van het gouvernement) te verbranden.

115 Kajaphas maakt in den Bijbel den indruk een zeer ernstig man te zijn. ’t Is dan opmerkelijk dat D.